Gemeente van Jezus Christus,

[intro: als alles kantelt]
U en jij kent misschien wel het boek ‘kruistocht in spijkerbroek’ van Thea Beckman. Er is ook een film van gemaakt. Thea Beckman heeft echter nog veel meer boeken geschreven. Zo schreef ze 3 boeken voor tieners over het land Thule. [sheet plaatje ‘het gulden vlies van Thule’].

Boeken die zich ergens in de toekomst afspelen. Thule blijkt namelijk… het eiland Groenland te zijn – alleen dan echt als ‘groen land’, vol natuur en met een aangenaam klimaat. Hoe kan dat? Wat is er gebeurd? Iets wat je je nauwelijks kunt voorstellen – het is dan ook een verhaal natuurlijk. Volgens het verhaal is er een grote kernoorlog geweest, en daardoor is de aardas gekanteld. En wat wil dat zeggen? Dat de polen van onze aarde, de uiteinden van de aardas, op een andere plek zijn komen te liggen. Het noorden is niet meer op de plek die wij de noordpool noemen, maar heel ergens anders. En daardoor krijg je een heel andere wereld, al is het eigenlijk dezelfde aarde. Er zijn geen werelddelen door elkaar geschoven of zo, maar toch is alles anders. De oriëntatie klopt niet meer, en dat gooit alles in de war. Europa is in het verhaal een halfwoestijn geworden, Japan heeft een onleefbaar poolklimaat. Wat wij noord noemen, is in het verhaal oost, enzovoort. Het is heel verwarrend om te lezen en je te proberen voor te stellen. Alles kantelt, letterlijk en figuurlijk. En zo krijg je op dezelfde aarde als waar wij leven een andere wereld met andere wetten.

Als alles kantelt… Dit boek is misschien wat ouder (nog steeds een aanrader trouwens!), maar ik moest ook denken aan een stukje uit een Harry Potter-boek. [scherm op zwart] Daar komt een betovering voor waardoor boven en onder ineens voor iemand worden omgewisseld. Eigenlijk gebeurt er niets, maar voor je gevoel hang je met je voeten aan de aarde, en is de hemel een peilloze diepte onder je. Hoe verwarrend moet dat zijn? Als boven ineens onder is, en onder boven. Als hoogte diepte lijkt, en land lucht…

[Thema en punten]
Maar waarom dit alles? Vandaag, gemeente, wil ik het hebben over God die alles omkeert. Vandaag gaat het over God die heel onze oriëntatie overhoop gooit, wat best heel verwarrend kan zijn! Want mensen, dát is wat er gebeurt met Kerst, als Jezus geboren wordt. Dan kantelen er dingen. Dan krijg je een andere wereld, op onze eigen aarde. Dan is hoog ineens niet meer hoog, en laag niet meer laag.
Ik hoop eigenlijk om u en jou vanmorgen een beetje duizelig te maken. Dat we eens aanvoelen hoe God onze oriëntatie opschudt. Om de duizeligheid wat te beperken heb ik mijn preek in 3 punten verdeeld [sheet met de punten]:
1. God gaat alles omkeren, en dat is nodig ook
2. Wat Hij doet is duizelingwekkender dan wij denken
3. Durf je méé te draaien?

[ellende door streven naar ‘hoogheid’]
Als eerste dus dat God alles omkeert. [sheet met punt 1 vet] Daar zingt Maria van in haar lofzang die we lazen. Als je vorige week hier in de kerk was heb je er al iets van gehoord. Het is een behoorlijk revolutionair lied, het zingt van een omwenteling. Luister maar “Heersers stoot hij van hun troon, en wie gering is geeft hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt hij met gaven, maar rijken stuurt hij weg met lege handen”. Als dat geen omkering is! Maria verzint dit niet zelf, ze spreekt eenvoudig de profeten na. Of denk aan wat we zongen uit psalm 72 “verdrukten zal hij redding geven, verdrukkers pakt Hij aan”. Dat zal God gaan doen, zingt Maria. En dat heeft alles te maken met het kind dat ze in zich draagt.
Zo’n omwenteling is ook wel hard nodig. Want weet je wat het is? We proberen als mensen allemaal omhoog te komen, een goed plekje te veroveren. Maar de één lukt dat beter dan de ander. En meestal lukt het een paar mensen goed, ten koste van veel anderen. [scherm op zwart] Groot willen zijn, hoog – en als een ander moet wijken, jammer dan. Als Gods wet of het geweten in de weg staat, ook jammer dan. Meestal komen zo verkeerde mensen aan de top, en liggen mensen onder die dat niet verdienen. In het groot in de wereld, en in het klein op kantoor. Wat een ellende, door hoge heren en grote ego’s. Misbruikers en uitbuiters zitten hoog en droog, terwijl hun slachtoffers de gevolgen dragen. In zó’n wereld leven we!

[Gods belofte van rechtzetting]
Maar Maria zingt: God zal de dingen omkeren! God zal alles wat nu zo op zijn kop staat, rechtzetten. Dictators aan de top, ze zullen vallen. Arme mensen, hongerige mensen, God zal ze genoeg geven. Of dichterbij: een man of vrouw die anderen vernedert om zichzelf meer te voelen, hij zal ter verantwoording worden geroepen, en zijn slachtoffers worden opgericht. Eerlijkheid en trouw zal beloond worden, terwijl gewiekste streken ontmaskerd worden. O, wat zal dat een andere wereld zijn. Gods koninkrijk, waar gerechtigheid woont. Wat kun je daar naar uitkijken, ik tenminste. Als je ziet hoe kinderen lijden onder oorlog, als je ziet hoe politici vooral bezig zijn met hun eigen positie. Hoe de schepping wordt gesloopt voor het voordeel van wie rijk zijn. Wanneer wordt het anders?
En dat is nu de grote belofte van heel de Bijbel: God gaat het anders maken. En Maria zingt terwijl ze zwanger is van Jezus! Met Jezus’ komst gaan de zaken kantelen. En met zijn wederkomst zal het voltooid worden.
Omkering, rechtzetting, is dat niet iets om naar uit te kijken? Misschien voel jij, of voelt u, zich wel machteloos in een oneerlijke wereld en verlang je er vreselijk naar nu je dit hoort! En aan de andere kant: denk niet dat wij dan vanzelf wel aan de goed kant staat. Wie zwoegt er voor mijn rijkdom? En doe jij dat nooit, je omhoogwerken ten koste van een ander? Maar of je het nu verlangt of vreest, God gaat alles omkeren. Hard nodig!

[hoe keert God het niet om]
Maar nu het tweede: hóe gaat God dan de dingen omkeren? [sheet met punt 2 vet] Dat brengt me bij het tweede punt, het hoofdpunt vandaag. Wat Hij doet, is duizelingwekkender dan wij denken! Want Hij begint de dingen om te keren door… als baby’tje geboren te worden. Hè?
Als we het hebben over dat God alles omkeert, zou je dénken dat Hij dat doet van bovenaf. Zo vanuit zijn hemel deze aarde eens vastpakken, en de dingen omdraaien. Hoge heren van hun troon stoten, zwakkeren de hoogste plek geven. Ingrijpen van boven! Revolutie – letterlijk ‘omwenteling’. Zo kan God het toch doen? “Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm” zingt Maria.
Maar als het zó gaat… zou dat echt werken? Als de Mensen blijven wie ze zijn, gaan degenen die dan onder liggen dan niet weer hard knokken om bovenop te komen? En gaan degene die dan bovenop zitten niet heel hard hun best doen om maar bovenop te blijven? Dan denk ik aan wat er momenteel in Syrië gebeurt, waar de positie van dictator Assad wankelt. Straks is misschien Assad weg, rebellen uit door hem onderdrukte groepen nemen de macht over. En breekt dan het paradijs aan daar…? Zeker niet!
Nee, God kan niet van een afstand doen ingrijpen. Hij moet zélf naar de aarde komen! Als Hij nu zelf eens de hoogste heerser op aarde wordt, dan kan hij alles recht maken en houden. Dan zal niemand zich meer roeren. Toch?

[God komt als de laagste!]
En dán de duizeling. Want God ís gekomen. De Messias is geboren, Jezus groeide in Maria’s schoot. Hóe is God gekomen? Niet als de hoogste, maar als de minste. [scherm op zwart] Dat is toch duizelingwekkend? Dat is toch verwarrend? Maar dát is wat we geloven. Dat is waar het over gaat in Filippenzen 2, wat we ook lazen. Het is alsof hoog en laag helemaal omgekeerd worden. Luister maar. Jezus Christus, de Zoon van God, aan God gelijk, God de Zoon – hij komt, hoe? Hij legt zijn heerlijkheid af. Hij wordt geboren als een mens. Als een baby’tje. Dat duizelt mij al! En dan ook nog… een arm baby’tje, in een voerbak gelegd bij gebrek aan wieg. En het gaat nog verder. Jezus, zo staat er, nam de gestalte aan van een slaaf – niet zomaar een mens, maar een mens zonder rechten. Hij daalt naar het allerdiepste. Hij daalde tot aan het kruis. Hij, onschuldig, werd gedood, omdat de hoge heren hun positie wilden veilig stellen. Hij eindigt dood aan een kruis! De allerlaagste plaats. En dát is God die komt ingrijpen op aarde?
Dit slaat, eerbiedig gezegd, nergens op. Of anders gezegd, dit slaat alleen ergens op als de aarde compleet is gekanteld, zoals dat verhaal van Thea Beckman. Als hoog en laag heel ergens anders liggen dan je dacht! En ik geloof dat dát nu precies is wat er is gebeurt. Met Jezus’ geboorte, met Jezus’ dood, worden hoog en laag opnieuw gedefinieerd! Want hoog, dat is wat Jezus doet. Hoog, dat is geen positie bezitten met macht en prestige, het is een ‘gezindheid’, een houding. En welke houding? Die van Jezus! Die van níet jezelf omhoog willen werken, met meer of minder succes. De gezindheid die Gods weg wil gaan, die de ander ziet, die zich wil opofferen. Dát is hoog – dan ben je volgens Gods kompas hoger dan de een machthebber of miljonair. Hoog, dat is de gezindheid van Jezus. En dáár wordt voortaan alles aan afgemeten. Dat is het nieuwe noorden.
Hoe duizelingwekkend is dit? God gaat geen dingen rechtzetten, terwijl ‘hoog’ en ‘laag’ hun oude betekenis houden. Nee, hij gaat als het ware de aardas kantelen. Hij herdefinieert wat hoog is en wat laag! Hoog is wat Jezus doet. Hoog is wie doet als Hij. En laag is wie niet die weg wil gaan. Dat is de grote kerst-kanteling.

[oproep: durf je mee te draaien?]
[sheet met punt 3 vet] En nu is de oproep voor ons: durf je mee te draaien? Durf je mee te gaan in deze nieuwe oriëntatie? Durf je je oude kompas weg te gooien, en je weg te gaan aan de hand van het nieuwe kompas? Meedraaien: zo kijken als God kijkt, gaan in de richting die Jezus ging? Ja, en dat is best verwarrend. Want we zijn opgegroeid in een andere wereld. Of eigenlijk: dezelfde wereld, maar met die andere oriëntatie. Van jongsaf aan heb je geleerd: hoog ben je als je rijk bent, groot ben je als je succesvol en beroemd bent. Kinderen willen al YouTube-ster worden, en volwassenen willen in elk geval niets inleveren. Wat klinkt dit van vandaag dan losgeslagen van elke richting: als je alles hebt aan hemelse glamour – Jezus – en je geeft alles op. Wat is deze boodschap dan verwarrend: Dat een klein kind in een kribbe hoog is, dat anderen dienen grootheid is. Dat je het verste komt, niet door je omhoog te vechten, maar door te durven loslaten… Want dát is christen-zijn. Dat je dát gelooft en ernaar leeft!
De vraag is dus, nogmaals: durf je mee te draaien? Van oriëntatie te wisselen? Want God bepaalt uiteindelijk wat boven is en wat onder is, echt! En daarom loopt Jezus’ weg ook niet dood. Van sta; naar kruis, maar ook weer opgestaan. Ja, de hóógste naam ontvangt Hij. Ieder zal voor Hem moeten buigen, eens als Hij komt. Maar een christen is iemand die nú al buigt. Die het nieuwe kompas pakt en er zijn leven naar richt. [zwart scherm].
Want dat is wel het punt van Paulus. Hij schrijft dit alles over Jezus en over omwisseling als oproep voor de gelovigen. ‘Laat onder u de gezindheid heersen die Christus Jezus had’. Laat onder ons…! Durf het nieuwe noorden te erkennen, anders lig je straks onder terwijl je dacht dat je bijna boven was.
Maar wat betekent dat nu concreet voor jou, voor u en mij, die gezindheid? Ja… denkt iemand, moet ik, moeten wij dan allemaal net zoals Jezus doen? Alles opgeven wat we hebben, al je spullen, huis, wat niet, en alleen maar ons opofferen voor anderen, dienen, zelfs al kost het je alles, tot je leven toe…? Ja, dat deed de Heer. Maar dat is wel net alsof je meteen de Mt. Everest beklimt. Misschien is het voor ons beter om maar klein te beginnen – maar wel in de richting die Hij wijst.
Paulus is er in zijn brief heel helder over, en dat kun je zó toepassen op kantoor of in de klas. Hij schrijft “heb niet alleen uw eigen belagen voor ogen, maar ook die van de ander”. Of: “Handel niet uit geldingsdrang of eigenwaan”. Hoe vaak zie je dat niet om je heen, dat mensen daardoor worden gedreven? En hoe verpest dat niet de sfeer! Maar een door Jezus om-geörienteerd mens kijkt: wat kan ik voor een ander doen? Heel concreet: die is bereid dat klusje te doen waar niemand zin in heeft. Hoe is dat bij jou? Welke invloed heb jij in de groep waar je bij hoort?
Iemand met de gezindheid van Jezus, die wil vér gaan. Bijvoorbeeld in ruzies bijleggen, ook als de fout echt bij de ander ligt. Want dát is groot volgens Gods oriëntatie, groter dan eisen dat die ander eerst zijn of haar fouten toegeeft. Iemand met de gezindheid van Jezus, die zegt sorry waar dat nodig is – zo basic kan het zijn. Dan ben je is Gods ogen al hoger dan president Trump, die nooit sorry zegt!
Ach, en er zou nog zoveel te zeggen zijn. Iemand die weet waar het nieuwe noorden ligt, die zal bijvoorbeeld ook niet vastzitten aan geld en goed. Je verzamelt het al niet hard, geld maakt immers alleen groot onder de oude oriëntatie! En jij leeft volgens de nieuwe. Als je er een ander mee kunt helpen, deel en geef je. Want dát maakt groot, niet hebben, maar geven!
Ach, ik kan wel doorgaan. Heb het er thuis eens over bij de koffie: hoe kun jij, op jouw plek, leven volgens de gezindheid van Christus? Hoe laat je het nieuwe noorden jouw kompas bepalen?

[slot]
Maar laten we niet eindigen met wat wij zouden moeten. Laten we liever iets van die duizeling terugroepen. Dat met Kerst alles kantelt. Dat grootheid een andere definitie krijgt. God is hoog, maar wordt laag – tenminste, volgens de maatstaf van deze wereld. Een kindje in een kribbe. Maar dát is nu werkelijk grootheid, als je klein wilt worden. Dat is hoogheid, als Jezus zich vernedert. Zich vernedert ten behoeve van ons. Als Hij dient als een knecht, als Hij zijn leven zelfs aflegt uiteindelijk.
Is je leven al op dát kompas georiënteerd? Dan alleen vind je de weg naar het beloofde land! Niet naar Thule, maar naar Gods toekomst.
Laten wij dan aanbidden, al duizelend. En laten we proberen, al wankelend, al wennend, de níeuwe oriëntatie aan te nemen.

Amen