Onlangs had ik een bijzondere ervaring: ik was onverwachts model bij een modeshow. Niet zomaar een modeshow, maar één over ‘predikantsgewaden door de eeuwen heen’. Misschien klinkt dat wat saai, maar ik heb zelden een groep ouderen zo hard zien lachen – het was namelijk tijdens een vakantieweek voor hen. Gewone Westlanders die ze kenden werden ineens een ander mens als ze een toga aanhadden of een kuitbroek met driekante steek.
‘Kleren maken de man’, dat gezegde zag je hier voor je. Maar is dat werkelijk zo? De mensen in de kleren zijn toch echt dezelfde, met onveranderde talenten en fouten. Het lijkt er alleen op dat het moeilijk is om door de buitenkant heen te kijken. Zo leerde ik dat een gewaad dat in een bepaalde tijd een kenmerk was van rechtzinnigheid, een halve eeuw eerder nog zorgde dat je voor losbol werd aangezien… En dat geldt niet alleen voor predikantsgewaden. Het schijnt dat je binnen 10 seconden onbewust een oordeel hebt over iedereen die je ontmoet, en dat dat voor een flink deel gebaseerd is op wat iemand aanheeft.
Kleding is buitenkant. Je kunt het gebruiken om iets te líjken: van een vrome voorganger tot een ultra-hip persoon, van artistiekeling tot iemand met een zakelijke uitstraling. Maar ben je ook wat je aantrekt? Alleen als je aantrekt wat je bent – ik hoop dat u mij volgt… Al te vaak wil ik iets zijn dat ik niet ben, en ga ik aan de slag met de buitenkant. Maar zou het niet beter zijn om te werken aan wie je echt bent? Bij die ‘parade van ambtsgewaden’ moest ik denken aan Jezus, degene die al die gewaaddragers door de eeuwen heen dienden. Jezus had, dat is wel zeker, geen andere kleren aan dan zijn tijdgenoten. Zijn uitstraling zat in wie Hij was. Zou dat bij zijn volgelingen niet net zo moeten zijn? De Bijbel geeft een kledingadvies in de brief aan de Efeziërs: ‘doe de nieuwe mens aan, die naar Gods wil geschapen is in ware rechtvaardigheid en heiligheid’. Zou dat niet prachtig staan?

Het gebruik van het woord ‘u’ neemt af in de samenleving, en het gebruik van ‘jij’ komt er voor in de plaats. Ik heb er geen cijfers over, maar de tendens is onmiskenbaar. Wie zei er twee generaties terug jij tegen de juf, of Piet tegen je baas? Of als ik in mijn eigen leven kijk: ik moest u zeggen tegen mijn ouders, maar mijn zoontjes zeggen jij (tegen mij dan, niet tegen mijn ouders…)
Is het erg, zo’n verandering? Er zijn wel mensen die het een teken vinden van verloedering en verlies van respect. In sommige gevallen kan dat zo zijn, maar ik denk dat het te kort door de bocht is om zo meteen in het negatieve te schieten. In heel veel talen is er niet eens een verschil tussen u en jij! Denk aan het Engels, daar is iedereen ‘you’.
Belangrijker is waar het verschil tussen ‘u’ en ‘jij’ voor staat. Daar las ik iets belangrijks over: vroeger was ‘u’ een uiting van respect, nu is het veelal een uiting van afstand geworden. Ik denk dat dat waar is. Tegen je manager mag je ‘jij’ zeggen, tegen een vreemde zeg je ‘u’, ook al is hij niet hoger in rang. Dit verklaart ook meteen waarom kinderen geen ‘u’ meer zeggen tegen ouders: die zijn vertrouwd, niet vreemd.
Wat dat betreft is er iets opvallends. Nederlandse gelovigen spreken vanouds God aan met ‘U’, als uiting van respect. In andere talen die een beleefdheidsvorm kennen, gebeurt dat echter niet! Duitsers zeggen ‘Du’ en Fransen ‘Tu’ tegen de Allerhoogste. Als je dat voor het eerst hoort, komt het even vreemd over. Het geeft een gebed echter wel iets vertrouwds. Hij is nabij, niet een hoogste instantie ver weg! Wat dat betreft is het Nederlandse ‘U’ tegen God in gebeden eigenlijk minder passend in onze tijd. Het straalt meer en meer niet alleen respect uit, maar ook afstand. Voortaan dan maar ‘Jij’ zeggen als ik bid? Toch voelt dat niet helemaal goed. Om maar te zwijgen van de reacties die ik zou krijgen als ik het in de kerk wilde invoeren… Lastig, dat ‘u en jij’. Toch maar Engels gaan spreken allemaal?