Gemeente van Jezus Christus,

[intro: beschaving die onderging]
Een tijdje geleden was er in het nieuws dat de Mexico een oude stad van de Maya’s was gevonden. Een oude stad, helemaal overwoekerd door het oerwoud. Dankzij luchtfoto’s had iemand opgemerkt dat deze stad er moest zijn. Dan gaat er onderzoeksteam naartoe, dan worden gebouwen blootgelegd, bomen verwijderd, en langzamerhand wordt de oude stad zichtbaar. Wanneer je daar bent als onderzoeker, kan ik me voorstellen dat er allerlei gedachten door je heen gaan als je daar op zo’n oud, leeg plein staat van gebarsten stenen. Het moet er ooit druk zijn geweest. Duizenden mensen woonden en leefden in zo’n stad. Er zal vast markt zijn geweest op zo’n plein, met een bonte mengeling aan mensen en kraampjes. Het moet een rijke stad zijn geweest, als je kijkt naar de grote stenen en de brede wegen. Een centrum van welvaart en macht. Maar nu… compleet verlaten. Overwoekerd zelfs. Vergeten. Niets meer over van al die rijkdom en rumoer.
Nog een voorbeeld. Je hebt wel van die rampenfilms waarin de aarde door iets vreselijks getroffen wordt. En soms heb je dan een scène, dat de hoofdpersonen zwerven door de ruïnes van een stad. New York bijvoorbeeld. Je ziet afgebrokkelde wolkenkrabbers waar de wind huilend tussendoor waait; groepjes wilde honden janken. Op de achtergrond zie je het omgevallen vrijheidsbeeld. Dat is nog veel spookachtige er dan zo’n oude Mayastad: de ruïnes van iets dat je kent van nu. Dat je denkt: zou het met Amsterdam, of met Apeldoorn ook zo kunnen gaan?

in het Bijbelgedeelte van vanmorgen horen we ook van een stad die is ondergegaan: het grote Babylon.En zoals ik vorige week al zei: daarmee wordt Rome bedoeld, de machtige hoofdstad van het Romeinse rijk. Rome, springlevend in de tijd dat Johannes schrijft, centrum van macht en pracht, vol luxe en luister. Maar Johannes ziet het ondenkbare: dat deze stad compleet ondergaat. Een ruïne wordt. En niet zomaar, als straf. God oordeelt haar!

[het rijke Rome]
Babylon, d.w.z. Rome is gevallen, ziet Johannes. Waarom? Vanwege ontucht en hoererij staat er – dat wil zeggen: ontrouw aan God, zich afgeven met andere goden; ja, zelfs zélf goddelijk denken te zijn. Rome valt, wordt geoordeeld, ook omdat ze de gelovigen vervolgt. Daar hoorden we in een eerdere preek over. Maar in dit hoofdstuk treedt één element vooral op de voorgrond. De rijkdom van Rome. Daar wil ik vandaag op focussen.
Rome was rijk door haar macht. Alle belastinginkomsten uit het hele Romeinse rijk vloeiden naar Rome. Producten werden van alle kanten aangevoerd over zee naar de hoofdstand. We hoorden een enorme lijst aan handelswaar in de Schriftlezing [ citeer wat]. Handelaars en zeelieden werden zo rijk van Romes welvaart. Rome was rijk, waardoor? Mede door uitbuiting. Arme boeren in bijvoorbeeld Judea moest de krom liggen voor hoge belastingen. En nog sterker: onder de producten die Rome invoert worden tenslotte genoemd “slaven en lijfeigenen”. Mensen als handelswaar – voor het zware werk, voor in de Romeinse bordelen, of als krijgsgevangene om je dood te vechten als gladiator in het circus. Zo is Rome, rijk en trots, vol zonde maar ook vol onrecht, zegt vers 5.

[hoe ons rijke westen lijkt op ‘Babylon/Rome’]
En nu de vraag: zijn er vandaag dingen te herkennen in dit plaatje? Een Bijbelleraar in India stelde die vraag eens aan zijn studenten. Waar is er tegenwoordig iets te herkennen van dit Babylon? En tot verbazing van die docent keken de studenten hem aan van “ja, duh…”. Waar varen tegenwoordig de containerschepen van over de hele wereld naartoe? Waar liggen de winkelschappen vol spullen uit alle windstreken? Waar zijn ze rijk ten koste van de rest van de wereld? “In het rijke westen natuurlijk, meneer!”
Ai… hier, waar wij wonen!
Maar ze hebben een punt. Als je geld hebt, kun je hier kopen wat je maar wilt, maakt niet uit waarvandaan. Voor 23:59 besteld, volgende dag in huis vaak ook nog. Wij zijn rijk, Nederland staat in de top tien van rijkste landen op aarde. Nee, niet iedereen is rijk, dat besef ik. Er zijn zat mensen in ons land die nauwelijks de eindjes aan elkaar kunnen knopen – net als destijds de onderlaag in Rome trouwens. Maar als land, als werelddeel zijn we rijk, rijker dan ooit.
Echter, vaak wel, net als toen, ten koste van andere delen van de wereld. Vroeger de koloniën en de slavenhandel – het is van de week Keti Koti geweest, afschaffing van de slavernij… Maar ook nu in onze tijd hebben wij onze luxe en spullen al te vaak over de ruggen van mensen elders, net als Rome rijk was ten koste van de buitenprovincies. Onlangs is berekenend dat voor de spullen die we in Nederland kopen, er zo’n 14 miljoen mensen elders op de wereld werken in omstandigheden die in Nederland verboden zouden zijn. Alsof we allemaal een eigen koelie hebben die voor ons slaaft zeg maar. Of denk aan de grondstoffen die wij willen hebben van elders, waardoor daar conflicten ontstaan of de natuur wordt vernietigd.
En wat mensen betreft die als handelswaar worden gezien, ook dat is dichterbij dan je denkt. Ik sprak van de week met iemand die vertelde het volgende: dat in de regio Apeldoorn naar schatting 400 vrouwen uit Oost-Europa in de prostitutie werken – een voor mij verbazingwekkend aantal! Vaak zijn ze hierheen gelokt met valse beloftes, paspoort ingenomen, uitgebuit: mensenhandel, gewoon vandaag en in onze eigen regio. En dan zwijg ik nog maar over de uitbuiting van de arbeidsmigranten, ook hier letterlijk om de hoek: keihard werken voor grote bedrijven, en woekerprijzen voor een slaapplek.
Ja, het lijkt hier en nu behoorlijk op Rome, dat Babylon van toen! Rome verleidde de hele wereld met haar rijkdom, lazen we. En nu niet anders. Mensen over de hele wereld willen zo’n levensstandaard hebben als hier. Ze komen hier naartoe als arbeidsmigrant, om te merken dat hier voor hén geen paradijs is. Of ze stappen zelfs met gevaar voor eigen leven in een gammel bootje… Gelokt door de verleidingen!

[Beeldend schetsen hoe het ondergaat]
Maar nu het volgende punt. De rijkdom van Rome wordt geschilderd als iets uit het verleden. Iets van vroeger, wat contrasteert met de rokende puinhopen die Johannes te zien krijgt. Want dit is de hoofdzaak van dit hoofdstuk: Babylon zal ondergaan. Rome, de stad die zo onoverwinnelijk lijkt, heeft geen toekomst. Hóe Rome ondergaat wordt niet beschreven, uit hoofdstuk 17 kun je opmaken dat het is door interne onrust en gedoe van buiten. Maar dat doet er ook niet toe. De hoofdzaak is: Rome gaat onder, en dat is oordeel van God. Want God de Heer, de almachtige, Híj ziet alles wat Rome doet. Haar trots, haar afgoderij, haar christenvervolging, maar óók haar rijkdom en waar die vandaan komt. En God gaat het vergelden. Dát is de boodschap van het beeld dat Johannes ziet, tot troost van de verdrukte christenen toen. Rome gaat onder, ze wordt geoordeeld en gestraft.
Maar wat als wij deze boodschap naar vandaag doortrekken? Dan wordt het spannend! Als wij hier leven in een modern Babylon, van rijkdom, maar net zo goed van onrecht, van God onteren en zonde – want al die dingen hangen samen – als wij daarin leven, wat dan? Ja, dan kan ik er niets anders van maken dan dit: ook onze rijke Westerse maatschappij zal vállen. Misschien door interne oorzaken, of door dingen van buiten. Maar dat doet er niet toe. De bottom-line is dit: een cultuur zonder God, rijk en onrechtvaardig, heeft géén toekomst. In deze tijd of in de eindafrekening, dan komt Gods oordeel. Want Hij regeert, ook als Rome toen of het Westen nu niet met Hem rekent. God oordeel komt onontkoombaar over dat hele verrotte systeem; Gods oordeel, rechtvaardig en ontzagwekkend. De ondergang voor al wie aandelen Babylon hebben! [even stilte]

[Verschillende reacties, toen en nu]
Hoe moet je reageren op zó’n beeld, op zó’n boodschap? In het Bijbelgedeelte zien we twee reacties. Allereerst geweeklaag van ieder die zich aan Rome verbonden had en aan haar rijkdom: koningen, handelaren zeelieden… opvallend is trouwens dat ze vooral klagen over de gevolgen voor henzelf. Maar aan de andere kant is er vreugde, zie vers 19. Opvallend! De christenen die door Rome werden onderdrukt, zijn blij. Want ze worden vrij, vrij van vervolging.
Waar zitten wij nu in dat alles? Wij ervaren geen christenvervolging, dus al ben je christen, we kunnen moeilijk naast die christenen van toen gaan staan, zij die door dit beeld van Romes ineenstorting niet alleen geschokt maar ook gesterkt werden. Nee, ik denk dat wij veel meer aan de kant van die weeklagers staan. Of niet? Hoe zou jij reageren als onze economie instort? En ik? Als aandelenkoersen kelderen, als het geld door inflatie niet meer waard is, als chaos toeslaat…
Nee, niemand van ons vindt dat leuk. Maar stort dan heel je wereld in? Vervliegt dan al je hoop? Of… Of heb je dan toch een houvast dat elders ligt? Dan schat In de hemel, als schatten op aarde vergaan? Vraag het je eens af vandaag: hoe zou ik reageren als de hele economie instort? Want dat laatste kán gebeuren! Sterker nog: het zál gebeuren. Als Jezus komt telt geld niet meer, maar het kan ook eerder al. Gods oordeel ligt op het Babylon van nu, waar ook wij in leven, of we willen of niet

[Oproep: ga weg uit Babylon]
En daarom is er één zin in dit gedeelte die denk ik speciaal voor ons is. En dat is vers 4. Daar staat “Ga weg uit die stad, mijn volk, zodat je geen deel hebt aan haar zonden en ontkomt aan de plagen die haar zullen treffen”. Wat Johannes ziet is aan de ene kant een bemoediging voor verdrukte christenen – dat slaat niet zo snel op ons. Maar aan de andere kant is het een waarschuwing voor gelovigen die zich al te veel aan Babel hebben verbonden. Die het wel prettig hebben in de Romeinse welvaart en weelde – en dat zou wél op ons kunnen slaan. Tot hen, tot ons, klinkt die oproep: ga wég uit Babylon, anders kom je om. Wég uit Babylon, anders ga ook jij onder, treft Gods oordeel ook ons! Vlucht uit deze gedoemde stad!

[Hoe dan ‘weggaan’ uit Babylon?]
Maar hoe dan? Hoe vlucht je uit Babylon? Dat moeten de mensen toen zich ook hebben afgevraagd. Ze woonden in het Romeinse rijk, en ze konden onmogelijk emigreren naar een plek ergens daarbuiten, ergens bij de barbaren. Net zo kunnen wij ons onmogelijk onttrekken aan heel het economische systeem van onze tijd, waar je onderdeel van bent. Je zit erin, of je wilt of niet.
Het gaat dan ook niet om een letterlijke vlucht, toen niet en nu ook niet. Het gaat erom dat je wegvlucht van de manier van leven en denken die in Babylon de toon aangeeft. Waar alles draait om geld en genieten. Waar onrecht en uitbuiting wel kunnen, zolang jij het er goed van hebt. Daar moet je wég uit, omwille van je eeuwig heil!
Maar opnieuw de vraag: hoe doe je dat dan? En wat gaat dat kosten? Ik kan zó een aantal heel praktische dingen noemen, maar daar wil ik bewust niet mee beginnen. Dan wordt het al snel negatief: doe dit niet en dat niet. Dan kan dit Bijbelhoofdstuk bijzonder moralistisch werken, dat je uiteindelijk jezelf moet redden door sober te leven en fair trade koffie te drinken en zo. En dát is niet het evangelie! Je wordt niet gered, je komt niet bij God uit als je je maar genoeg afkeert van geld en goed. Dat was de fout van de Middeleeuwen en monniken. Je komt bij God door Jezus. En het punt is: zijn naam ontbreekt nu net in Openbaringen 18. Dat maakt dit een lastig hoofdstuk. Het is één indringend beeld, niet het hele evangelieverhaal.

[Jezus leidt uit Babylon]
En daarom: je komt bij God door Jezus. Of nog beter gezegd: door Jezus kwam God bij ons. Middenin Babylon. Nog niet om het te veroordelen, maar om er mensen úit te leiden. Jezus, Hij wil ook ons eruit leiden. Hij wil je laten zien door zijn Geest, hoe arm je uit jezelf bent, al heb je misschien nog zoveel spullen. Hij laat je ook vol schrik zien hoe het afloopt, als dat alles is; dat daar Gods oordeel op rust. Hij zegt, Jezus zegt: verzamel geen schatten op aarde!
Jezus liet het zien in zijn eigen leven, want onze Heer bezat bijna niets. Maar toch heeft Hij, en toch geeft Hij, een rijkdom die alles te boven gaat: een kind van God te mogen worden. Dat is rijkdom die je in heel Rome niet vindt, en ook op de aandelenbeurs van vandaag niet te koop is. Als je bij Jezus de ware rijkdom ziet van Gods liefde, en tegelijk de doem beseft die ligt op de rest door Gods verdiende oordeel, dan, ja dán kom je in beweging.
En waarheen? Weg uit Babylon! Niet op jezelf, maar achter Jezus, op zijn weg. Als je Hem vergeving vraagt en vernieuwing, en Hem volgt. Dan verlaat je Babylon, ook al staat je huis nog op dezelfde plek in Nederland. Want je verwacht je geluk niet meer van geld of spullen, maar van Hem alleen.

[Concretisatie]
En zo, tenslotte, kom je los van Babylon. Door Jezus te volgen, en zo te worden tot een burger van die andere stad: het nieuwe Jeruzalem. En dan zoek je allereerst Gods wil te doen, récht en gerechtigheid, ook in wat je koopt en doet met je geld. Niet om de hemel te verdienen, maar om Hem te eren.
En dat wordt dan heel concreet. Dan wíl je volgens mij gewoon geen spullen kopen waar anderen ver weg voor zijn uitgebuit – geen kleding met kinderarbeid, geen koffie waar arme boeren voor zijn onderbetaald. Dan wil je, omdat Jezus je Heer is, zo weinig mogelijk bijdragen aan de vernietiging van Gods schepping – hoe moeilijk dat ook is, want het hele systeem waar je deel van bent deugt niet… Dan leef je niet meer om gedachteloos te consumeren, maar ga je bewust kiezen. Als je denkt dat je iets nodig hebt: wacht eerst eens twee dagen voor je bestelt; misschien kun je ook zonder! Of koop tweedehands, of laat iets repareren. En bovenal: wees rijk in wat niet te koop is. Vrede in je hart, vergeving van God, goedheid van mensen om je heen, geven en delen. Allemaal dingen die in het Babylon van toen en nu ontbreken. Als je ze hebben mag, dan ben je rijk, véél rijker dan iemand met een megajacht! Rijker dan Elon Musk of Jeff Bezos.

[slot]
Een heftig beeld zagen we vandaag. De puinhopen van Babylon – van Rome, van een economie zonder God en zonder grens. Puinhopen, daar zal het op uitlopen. We kunnen vol schrik de puinhopen herkennen van onze maatschappij. Laat het maar op je afkomen: dát is de toekomst die wacht voor een wereld zonder God, met alleen genot en geld.
Dan is de conclusie helder: verkoop je aandelen in Babylon, maak je los! Hoe vast zit jij aan je spullen? Ga weg uit die gedoemde stad van geld zonder God! Laat Jezus ons maken tot burgers van die andere stad: het nieuwe Jeruzalem. Daar is ook rijkdom, zie Openbaringen 21: straten van goud, poorten van parels, en nog veel meer. Maar daar is God het middelpunt, en het Lam. En dát maakt het verschil, ook nu al. Dan mag je nu al leren leven zoals dáár past: in eenvoud en eerlijkheid, en met de blik op Hem!

Amen

Hedendaags liedje dat past bij deze preek: https://www.youtube.com/watch?v=hV3pupYHxzA