Gemeente van Jezus Christus,

[intro: ‘vrede op aarde’]
Vrede op aarde, zongen de engelen in de kerstnacht. Vrede op aarde, echt een thema voor kerst. Liederen zingen ervan, en mensen verlangen ernaar. Tijdens verschillende oorlogen zijn er kerstbestanden geweest: tijdelijke vrede tijdens de kerstdagen, even geen strijd en beschietingen. Op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog werden kerstliederen gezongen in verschillende talen, terwijl de wapens zwegen. Want iedereen voelt wel aan: schieten en strijd, dat past niet bij kerst. Kerst is een feest van vrede. Jezus kwam als kwetsbaar kind, niet als strijdbare soldaat. Hij is de Vredevorst, vrede op aarde!

Ja, vrede op aarde, zou jij er niet naar verlangen? Als je denkt aan die oorlog in Oekraïne die voortduurt. Als je denkt aan mensen in tentenkampen in Gaza. Als je hoort over de vergeten strijd in Soedan en Congo, die ook deze dagen onverminderd doorgaat. Vrede overal, wat zou dat mooi zijn! En tegelijk: wat lijkt het ver weg.
Het is goed om ook dichterbij te kijken. Wij in Nederland hebben al een mensenleven lang geen oorlog meegemaakt. Maar of het overal vrede is? Soms zijn er knallende ruzies tijdens kerstdiners, of er ontbreken mensen aan tafel. Ruzie in de familie. Ruzies tussen buren. Vriendschappen die knappen, om allerlei stomme redenen. Verharding in de maatschappij. Vrede is vaak ver te zoeken, ook in je eigen leven.
Vrede op aarde – hoe komt het er ooit? Vanmorgen wil ik het daarover hebben: “vrede op aarde” – dat waar de engelen bij Bethlehem van zongen. En dan wil ik twee soorten vrede tegenover elkaar zetten: vrede van boven, en vrede van beneden. Maar… misschien anders dan je zou verwachten!

[vrede van beneden schetsen]
Ik wil beginnen met de vrede van boven. En nee, dan bedoel ik juist níet de vrede die van God vandaan komt! Vrede van boven, ik bedoel daarmee: vrede die van boven wordt opgelegd. Dat is de eerste soort vrede die je kunt hebben. De engelen zongen ‘vrede op aarde’, maar een Romein van toen had misschien wel gedacht als hij dat gehoord had: ehm… er ís toch al vrede op aarde? Keizer Augustus stond daar bekend om. Overal, op heel de beschaafde aarde tenminste, in het imperium, was vrede dankzij hem. De ‘Pax Romana’. Orde en rust onder keizer Augustus, geen strijd en geen opstanden. Prachtig toch? In Rome stond een bepaalde tempel, de tempel van de god Janus. De deuren daarvan stonden open als er ergens oorlog was, en ze waren dicht als er overal vrede was. Je kunt je voorstellen, kinderen, dat die deuren meestal open stonden. De romeinse legioenen waren altijd wel ergens aan het vechten! Maar keizer Augustus had het al een paar keer voor elkaar gekregen dat de deuren van die tempel dichtgingen. Pax Romana, Romeinse vrede! Wat wil een mens nog meer?
Nou… dat zou je eens aan de mensen in Israël moeten vragen toen. Er was vrede, zeker. Maar hun volk werd onderdrukt. Het was een van boven opgelegde vrede, met harde hand. Maar echte vrede? Kromliggen voor de belastingen, buigen voor de bezetter. Dat is wel vrede, maar geen sjaloom!
Zo kan het ook vandaag zijn. Dat er ergens vrede komt, opgelegd van bovenaf. Ik denk aan de vredesbesprekingen over Oekraïne. Misschien stopt de strijd, ik hoop het! Maar wordt het vrede door recht, of van buitenaf opgelegd? Wordt haat vervangen door harmonie? Vrede van bovenaf afgedwongen, dat is niet het echte. Toen Nederland nog de koloniale macht had in Indonesië, was er sprake van de zogenaamde ‘pacificatie van Atjeh’. Pacificatie, letterlijk betekent dat ‘vredestichting’. Maar in de praktijk betekende het dat het verzet in Atjeh met grof geweld de kop werd ingedrukt. Zo, ‘vrede’ gebracht, tussen aanhalingstekens! Maar telkens weer braken er toch opstanden uit, want het was geen bevredigende vrede.
Zo kan het ook in het klein zijn. Bijvoorbeeld, kinderen, dat een jongen of meisje in je klas heel stom doet. Je zou hem het liefst en klap geven, of aan haar haren trekken. Maar je doet het niet, want je weet dat de juf kijkt. Dan vecht je niet. Maar is het dan vrede tussen jullie…? En bij volwassenen net zo. Dat je niet protesteert tegen onrecht op je werk, omdat je anders je baan nog kwijt raakt. Dat je het thuis maar niet over bepaalde dingen hebt, ‘omwille van de lieve vrede’. Of dat je je buurman toch maar niet voor zijn kop slaat, omdat je weet dat je anders de politie op de stoep krijgt. Maar die man, als het aan jou lag… Zou het niet op heel veel plekken zo zijn, in gezinnen, in straten, in de maatschappij? Ogenschijnlijke vrede. Geen gevechten, want er wordt gelukkig opgelegd dat dat niet gebeurt. Beter dan dat iedereen elkaar de hersens inslaat, dat wel. Maar onder de oppervlakte… Is dat echt vrede?

[Bijbelse begrip vrede]
Nou, dit is zeker niet de vrede op aarde waar de engelen over zingen. Als de engelen zingen ‘vrede op aarde’ dan bedoelen ze vrede zoals de Bijbel daarover spreekt. ‘Sjaloom’ in het Hebreeuws. En dat is veel méér dan dat er nergens oorlog is. Sjaloom, dat is dat de dingen op hun plek vallen. Verhoudingen tussen volken, tussen mensen, en ook tussen de mensen en God. Alles klópt, past op zijn plaats. Harmonie, welzijn – dat zit er allemaal in. Zó bedoelt God het leven. Geen machtsevenwicht, maar werkelijk welzijn, elkaar aanvaarden op aarde, onder Gods hemel. Dát is echte vrede.
Dat komt trouwens ook een stuk dichterbij dan dromen van wereldvrede. Dan is de vraag ook: heb ík vrede? Met de mensen om mij heen? Met God daarboven? Want dat laatste is essentieel! Juist dat Hij buiten beeld is, is oorzaak van zoveel geruzie en oorlog.

[God sticht ‘vrede van beneden’]
Maar dat brengt me meteen bij het volgende. God buiten beeld. Waar is Hij, in al onze oorlog in het groot en onenigheid in het klein? Ik hoor wel eens mensen zeggen “als God er is, waarom doet Hij er niets aan, aan al die oorlogen enzovoorts?” Misschien hebt u of heb jij dat ook wel eens gedacht – of denk je het nu. Het kan een reden zijn om niet te geloven, of een uitvlucht om je achter te verschuilen, of een eerlijke vraag. “Waarom dóet God niets aan al die oorlogen?”
Dat kan een goede vraag zijn! Maar dan heb ik wel een tegenvraag vanmorgen: hoe zie je dat voor je? Hoe moet God ingrijpen? We denken dan al heel snel aan dat God met macht ingrijpt van boven: en nu stoppen!! Allemaal ophouden met vechten, en doen zoals Ik wil – ik verplicht het, dwing het af!
Maar weet je wat je zo krijgt? Vrede van bovenaf! Opgelegd, net als door keizer Augustus en zoveel anderen. Je moet wel mee, omdat God met macht het afdwingt. Maar is dit de weg naar echte sjaloom? als Hij even loslaat, vliegen we elkaar dan niet direct weer in de haren?
Weet je wat we met Kerst zien? Dat God anders werkt! Hij geeft vrede – niet van boven, maar van beneden. Hij brengt het niet met een klap, maar met een kindje. Met Kerst begint vrede in een grassrootsbeweging, zoals dat in het Engels heet. Helemaal van onderaf, van grashoogte. Een kind, weerloos en arm, dáár begint de vrede op aarde.
De hoge God komt omláág, om van daaraf de vrede te laten beginnen. Niet met overmacht, maar met een beweging van beneden. Het kind van Kerst, het komt verandering verspreiden, vrede. En hoe? Jezus gaat ménsen veranderen, niet van buitenaf, maar van binnenuit. Mensen weer bij God brengen, verzoenen met hun Maker. Mensen vrede geven van binnen, en zo zelf tot vredestichters maken. Daarom werd de Heer als mens geboren. Jezus komt vrede verspreiden, niet opleggen. Hij staat náást mensen, niet hoog boven ze. Met Kerst komt God in een kind, dat koning is, vredevorst. Dat maakt alles anders, omdat Hij jóu, u, mij wil veranderen!

[Voor wie: voor wie ook klein worden]
Laten we nog weer even luisteren naar wat die engelen zingen. En dan graven we nog één stapje dieper. De engelen zongen: “Eer aan God, en vrede op aarde voor de mensen die Hij liefheeft”. Voor wie is de vrede die Jezus zal brengen? Dat zingen de engelen dus: “vrede op aarde, voor de mensen die Hij, die God liefheeft”. Wie zijn dat? Nu bleek het me bij de voorbereiding van deze preek, dat onze vertaling hier bepaald niet nauwkeurig is. Letterlijk staat er “vrede op aarde voor de mensen van het welbehagen”. Maar wie mogen dat dat wel zijn? Is dat ook voor ons? Misschien… luister maar!
Het mooie is, dat Jezus zelf verderop in het evangelie deze woorden toelicht. Hij zegt, in Lukas 10 vers 21 “Ik dank u, Vader, dat u deze dingen voor wijze en verstandige mensen hebt verborgen, maar ze aan eenvoudige mensen hebt onthuld. Ja, Vader, want zo was het uw welbehagen” – precies dezelfde uitdrukking! Wie zijn de “mensen van het welbehagen” voor wie er vrede is? Dat zijn dus niet de wijze en verstandige lieden, de hoge heren die zichzelf heel wat vinden. Voor hen is het verborgen. Maar voor eenvoudige mensen is, letterlijk staat er zelfs ‘kleinen’ of ‘kinderen’ – voor die is Gods vrede. En dat past precies. Een eenvoudig kind, klein, brengt Gods vrede. Jezus. Voor wie? Voor kinderen. Voor kleine, eenvoudige mensen. Gods vrede, dóór een Kind en vóór wie wordt als een kind. Van onderaf!
Kijk, en dan gaat Kerst niet alleen over dat God een kind wilde worden. Dan gaat Kerst ook over of wíj een kind willen worden. Figuurlijk natuurlijk! Want kinderen, jullie willen vast graag groot zijn. Ik ook, op jullie leeftijd! Maar nu gaat het er bij God juist om of je ook klein durft te zijn. Zelfs al ben je een belangrijke volwassene! Durft u, durf jij klein te zijn: kwetsbaar, eenvoudig, niet bovenaan de pikorde? Durf je de minste te zijn, zoals Jezus de minste werd? Of ben je het liefste iemand die anderen je wil oplegt van bovenaf? Leven met anderen op jóuw voorwaarden alleen? Dan pas je niet bij deze kwetsbare kind-koning! Dan zul je zelfs de vrede mislopen waar de engelen van zongen. Want die is voor mensen van Gods welbehagen. En de Heer heeft geeft behagen in wie groot is en opgeblazen, maar in wie nederig leeft met het Kind van Kerst! Hij brengt vrede van beneden, en zit je hoog bovenin, dan vind je die niet!

[zelf vredestichter zijn]
Ja, dan gaat het er met Kerst over, niet alleen dat Jezus een kind werd, maar ook of wíj een kind willen worden. Hij zegt het later zelf “als u niet wordt als een kind, zult u het koninkrijk van God beslist niet binnengaan”. Anders gezegd: durven we ons te laten meenemen in de vredesbeweging van beneden af? De minste zijn, te midden van strijd. En hoe gebeurt dat? Als het Kind van Kerst je aankijkt tot diep in je ziel, met al je hoogmoed. Als zijn Geest je verandert, je de juiste plek laat innemen: onder Gods hemel, levend uit de vergeving waar Hij voor zorgt. Dát is de juiste plek. Dat geeft sjaloom – diep in je hart. Vrede, niet van buitenaf opgedrongen, maar van binnen geboren.
En dan, dan ga je als vanzelf ook zelf vrede stichten. In het klein, in je eigen omgeving. Dan wordt vrede op aarde heel concreet. En dat moet ook! Anders gaat het over ‘vrede op aarde’ en vanuit je leunstoel verzucht je, terwijl je het nieuws tot je neemt ‘tja, het is wat in de wereld’. Dan sta je er zelf buiten – wat wel zo makkelijk is natuurlijk.
Maar zo niet als je een volgeling bent van Jezus! Dan zucht je vast ook vaak, over alle chaos op aarde. Maar dan ben je meteen deel van Gods beweging van onderaf. Dan zoek je naar vrede in je gezin. Harmonie in je huwelijk, ook al kost dat veel gepraat en tijd en toegeven. Dan leg je de ruzie bij met de buurman, of met je broer. Ook als jij dan de minste moet zijn, de eerste stap moet zetten, je trots inslikken. Dát is nu juist de weg van Jezus! Hij wilde de minste worden, een baby in een stal. Zou jij dan niet één stapje naar beneden willen doe? Die vervelende collega verdragen? Tegengas geven als bepaalde mensen in een hoek worden gezet?
De vrede die Jezus brengt, begint in het kleine. Daar waar je bent. En nee, niet uit jezelf, zo van “als we echt willen, kunnen we samen vrede op aarde voor elkaar krijgen”. Zo simpel is het niet! Zo simpel zijn wij mensen helaas niet. Het werkt alleen als iedereen opnieuw wordt geboren! Maar God zij dank, Jézus is geboren. En daardoor kunt u en kun jij en kan ik worden wedergeboren. Kunnen we vrede vinden met God, met anderen, met onszelf. Stukje bij beetje, levenslang. Leren om onze voeten zetten op de weg van de vrede, achter Jezus aan.

[Slot]
Vrede van boven, en vrede van beneden. Daar hoorden we over. Het wonderlijke: bij God denk je aan boven, toch? Maar Hij geeft juist de vrede van beneden af. Zijn vrede is anders dan die van keizer Augustus. De Heer kwam juist omlaag. En Hij neemt mensen mee omhoog. Hij wil u, en jou en mij meenemen op de vredesweg. De weg naar zijn koninkrijk. Want dat zal komen!
Dan, ja dan zal er vrede op aarde zijn, is elke oorlog over. Als Jezus komt, niet als kind, maar als koning. Het is beloofd! Dan zal er echte vrede komen, van Godswege. Als lente na de winter. Als de zon die opgaat voorgoed.
Zie jij er naar uit? Geloof dan in Jezus. Het Kind van Kerst. Dan mag je er eenmaal in delen. En ook nu al. Ga zijn weg, laat Hij je veranderen. Zoek vrede te maken, daar waar je bent. En zing van vrede op aarde, door het Kind van Kerst!

Amen