Gemeente van Jezus Christus,

[intro]

zoals u misschien weet, heb ik natuurkunde gestudeerd. Ik wil u daarom vanavond eens iets vertellen over licht. We zien het allemaal dagelijks, we genieten ervan en kunnen niet zonder. Het lijkt zo eenvoudig: een mooie witte lichtstraal. Maar… hoe langer je er op studeert, hoe ingewikkelder het blijkt te zijn. Om maar eenvoudig te beginnen: zo’n witte lichtstraal blijkt in feite een heleboel kleuren te bevatten. Kijk maar naar een regenboog, als het licht van de zon breekt in regendruppels. Wie zou dat gedacht hebben?
Het wordt echter nog veel wonderlijker. Licht blijkt namelijk te bestaan uit elektromagnetische golven die zich voortbewegen. Dat kun je prachtig beschrijven met formules, die ik u vanavond maar zal onthouden. Licht is een golfverschijnsel. Maar wat bleek toen onderoekers licht nog nauwkeuriger gingen bestuderen? Er blijkt zoiets te bestaan als lichtdeeltjes, fotonen. Licht is niet anders dan een heleboel lichtdeeltjes die uw oog binnenvliegen zodat u dingen ziet. Dat is vreemd – licht was toch een golf? Ja, dat is waar. Je kunt het aantonen met experimenten. En nu blijkt licht toch te bestaan uit deeltjes? Ja, dat is ook waar. Je kunt het aantonen met experimenten. Maar hoe kan iets nu tegelijk een golf zijn en een deeltje? Tja… geen idee. Het ís gewoon zo. Zo zit licht in elkaar, of we het begrijpen of niet.
Vanavond hebben we het over de drie-eenheid van God. Dat is al net zo wonderlijk. Er is maar één God – , zeker weten. En God is Vader, Zoon en heilige Geest – drie personen. Hoe kan dat nu allebei tegelijk waar zijn? Tja, het is net als bij licht. Het is allebei waar. Golf en deeltje. En bij God: éénheid en toch meervoud.
De werkelijkheid zit complex in elkaar. Is het dan heel verbazend dat God, de Schepper van het licht, zelf ook ons verstand te boven gaat? Ik zou zelfs zeggen: het verbaast me niets. Kijk, de god van de Islam, die zou ik zelf nog kunnen verzinnen. Allah is één, punt uit. Simpel en duidelijk. Is hij wel méér dan een logisch idee? De échte God stelt ons voor verrassingen, Hij gaat ons verstand te boven! In Hem geloof ik, juist omdat ik het zelf nooit zo verzonnen zou hebben.

[de bijbelse gegevens]

Waar baseert de kerk zich op, als ze alle eeuwen door heeft gezegd dat God drie is en toch één? Wel, op wat God van zichzelf heeft laten zien. Op grond van wat in de Bijbel staat, geloven we dat God de drie-enige is. Zo zegt de catechismus het terecht: “omdat God zich in zijn Woord zo geopenbaard heeft, dat deze drie onderscheiden personen de enige, ware en eeuwige God zijn”.
Maar, zal iemand zeggen: het hele begrip “drie-eenheid” staat toch niet in de Bijbel? Niet met zoveel woorden, nee! Maar de leer van de drieëenheid is een gevolgtrekking uit twee dingen die héél duidelijk in de Bijbel staan. Ik zal het u in het kort laten zien. Eerst de “een” uit drie-eenheid.
De bijbel laat er geen twijfel over bestaan dat er maar één God is. Dat is de basis van het joodse geloof. We hoorden hun geloofsbelijdenis uit Deuteronomium 6 “Hoor, Israël! De HERE onze God, de HERE is één” – of je zou ook kunnen vertalen: “… is alléén God”. Waar alle volken rondom Israel in een hele reeks goden geloofden, was het in Israël anders. De éne God hadden ze leren kennen, de enige echte, de schepper van hemel en aarde. Er is maar één God! Dat zegt Jezus, die de woorden uit Deuteronomium citeert. Dat schrijft Paulus, dat schrijft Jakobus. Dit is iets wat elke christen gelooft: meerdere goden? Kom op zeg!

Maar dan is er ook de “drie” uit drie-eenheid. Als we de Bijbel lezen vinden we dat er méér aan de hand is… God, dat is natuurlijk de Vader in de hemel. Daar is geen discussie over. Maar Jezus blijkt óók God te zijn. Daar hebben we het een tijdje geleden uitgebreid over gehad, bij zondag 6 uit de catechismus. Ik noem nu slechts een paar dingen. De Bijbel noemt hem “Heer”, het woord dat het oude testament gebruikt voor God-zelf. “Ik en de Vader zijn één”, zei hij volgens het Johannes-evangelie. Hij werd ter dood veroordeeld omdat hij zich aan God gelijk maakte, en hij sprak het zelfs toen niet tegen. Jezus is God-die-mens-werd, anders kunnen we het niet zien. Niet dat alle Bijbelschrijvers daar trouwens een even helder zicht op hadden, Johannes bijvoorbeeld veel meer dan Lukas. Maar nergens in de Bijbel wordt het tegengesproken, en vooral het Johannes-evangelie zegt het heel duidelijk. Jezus is de zoon van God, ten diepste God zelf.
Dan is er nog de Heilige Geest. Hij staat wat meer in de schaduw. Maar de Bijbel is duidelijk: Hij is meer dan een kracht, Hij is een persoon. Je kunt de Heilige Geest bedroeven, bijvoorbeeld. En Hij is een Goddelijke persoon. Tegen de leugenachtige Ananias zegt Petrus: “Waarom liegt u tegen de Heilige Geest?” Maar een paar zinnen later zegt hij: “u hebt gelogen tegen God!”. Hetzelfde, blijkbaar. En net zo schrijft Paulus over de gaven van de Geest en dan zegt hij: “de Geest deelt gaven uit”, maar even verder zegt hij “God geeft gaven”. Blijkbaar maakt dat geen verschil. Kortom, de Heilige Geest is óók God, ik zou nog meer Bijbelplaatsen kunnen aanhalen.
Dan hebben we dus drie personen die God zijn: de Vader in de hemel, Jezus, en de Heilige Geest. Dat zegt de Bijbel. En tegelijk zegt de Bijbel dat er maar één God is. Wat nu?

Wel, hier komt de leer van de drieëenheid in het spel. Die gaat dit niet oplossen, als u dat soms dacht! De leer van de drieëenheid zegt eenvoudig: het is beide waar. Er zijn drie personen die God zijn, en toch maar één God. Dit is geen speculatie, geen menselijke wijsheid: het is niet meer dan een samenvatting van Bijbelse gegevens. Staat de drie-eenheid in de Bijbel? Niet met zoveel woorden. Maar feitelijk wel. Net als bij de Apostolische geloofsbelijdenis: die spreekt over de Vader, de Zoon en de Geest, en het is toch duidelijk dat ze het over maar één God heeft.
Op zich kun je leven en sterven en geloven zónder de drieëenheidsleer. Maar een denkend mens komt vanzelf een keer bij de vraag die de catechismus stelt: Er is toch maar één God, hoezo heb je het dan over de Vader, de Zoon en de Geest? En als u zich die vraag zelf niet stelt, doet de moslimcollega het wel! Hoe zit dat? Dan is het antwoord eenvoudig: zó leer ik God kennen in de Bijbel, en dat geloof ik. Drie en toch één! Hoe het kan, geen idee. De drie-eenheid lost niets op, ze zegt alleen hoe het blijkbaar is: God is één – en toch drie! Net als natuurkundigen die zeggen: Licht is een deeltje – en toch ook een golf. Logisch? Nee, maar andere verklaringen werken niet!

[God van relatie]

De drieëenheid is een dogma, een leerstuk van de christelijke kerk, al van zeer oude tijden. Er is wel eens gezegd: ja, het is léér inderdaad – taai en stug en dood. Wat heb je eraan? Maar zo is het niet! Dit leerstuk is geen stuk leer, maar een manier om God beter te kennen, en Hem dan des te meer lief te hebben! Dat gaan we nu vervolgens zien.
Er zijn allerlei beelden gebruikt om de drie-eenheid uit te leggen. Water bijvoorbeeld, dat kan voorkomen als ijs, vloeibaar water en stoom – drie dingen en toch één. Of een boom, die bestaat uit wortel, stam en takken. Maar dit zijn beelden die weinig helpen! Veel beter kunnen we naar de Bijbel luisteren. God reikt ons namelijk zelf een beeld aan! Hij zegt, helemaal aan het begin van de Bijbel al: “laat ons mensen maken, naar ons beeld en onze gelijkenis”.
Wonderlijk trouwens, dat ‘ons’! Is de ene God toch meervoud? Maar het gaat me nu om die woorden “naar ons beeld”. Dan lezen we “Gods schiep de mens naar zijn beeld, mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen”. Wat is dus een goed beeld van hoe God is? De mens als eenheid van man en vrouw. Een stel. Twee afzonderlijke personen, en tegelijk verbonden in liefde en trouw. Een éénheid, in onderlinge verscheidenheid. Dát is een beeld van hoe God is.
Een beeld gaat nooit helemaal op. Een mens kan ook zonder partner. Een relatie kan scheuren. Maar toch… God is blijkbaar een God van relatie en onderlinge liefde! Dat zien we aan het beeld van zichzelf dat hij maakt: man en vrouw samen. Pas compleet bij elkaar, verbonden in liefde.
God is liefde, zegt de Bijbel. Maar hoe was dat dan voordat God iets geschapen had? Was Hij toen éénzaam, met eerbied gesproken? Nee! Want van ale eeuwigheid is God drie personen geweest, die samen één zijn. De Vader, de Zoon en de Geest die elkaar wederzijds liefhebben en zonder elkaar niet compleet zijn. Eénheid in diversiteit. Want de Vader is niet de Zoon en de Zoon is niet de Geest en de Geest is niet de vader. En toch zijn ze één, verbonden in liefde. Hun heerlijkheid doorgevend en ontvangend van elkaar, zoals man en vrouw als het goed is elkaar liefde en luister geven en van elkaar ontvangen. Als een heilige dans, zeggen oude theologen.
Wat een verschil met Allah, eenzaam op zijn hoge troon! De drie-eenheid is geen degeneratie van het het idee dat God één is. Het is juist de verhóging ervan! De drie-eenheid zegt: onze God is één, één in liefde. Hij is een God van relatie en van toewijding.

[het werk van de drie]

Elk van de drie personen heeft zijn eigen taak, zegt onze catechismus. God de Vader schept, God de Zoon verlost, en God de Heilige Geest vernieuwt. Niet dat deze dingen te scheiden zijn. De Vader is schepper bijvoorbeeld Maar aan het begin zweefde ook de Geest over de oervloed. En we lezen ook over het Woord, dat is de Zoon, dat door Hem alle dingen zijn geschapen. De werken van de drie personen zijn niet te scheiden, wel te onderscheiden. De Vader woont niet in mijn hart, en de Geest is geen mens geworden. Maar wat nu het mooie is: zoals God één is, zo is ook alles wat God doet, één. Zoals Hij liefde is en relatie, zo is ook wat de drie personen doen daar vol van.
God de Vader, Hij die we soms kortweg ‘God’ noemen, is de Schepper. Maar waarom schiep Hij? Opdat er iets zou zijn buiten Hem waar de drie-ene God mee in relatie kon treden. Opdat de onderlinge liefde naar búiten zou kunnen worden doorgegeven. Daartoe is de wereld, en in het bijzonder de mens geschapen. Om te kunnen délen in de liefde van God, om die te kunnen ontvangen en terug te geven, aan God en aan andere mensen. Meedoen in de heilige dans van de Drie-ene God. Het werk van de Vader, scheppen, het past bij wie God is en wat Hij wil
Maar we weten hoe het is misgelopen. De mens breekt de band met God, de catechismus heeft het ons uitgebreid vertelt. Van nature geneigd God en de medemens te haten. En dan komt het werk van de Zoon in beeld. De Drie-ene God wil ons mensen niet afschrijven. Maar één van de drie personen, God Zelf, de Zoon, wordt mens. Waartoe? Om de kloof te overbruggen. Om weer een relatie mogelijk te maken te herstellen. Om ons te verlossen van de duisternis, de straf. Ja, daarvoor wil God-zelf onder gaan. Dat is wat de Zoon doet. Uit pure, gevende liefde, om mensen te redden, om hen weer in een verzoende betrekking tot God te brengen. Verlossing, het werk van de Zoon: het past zo precies in wie God is en wat Hij wil.

En tenslotte de Heilige Geest. Hij komt nog dichterbij. Niet God-met-ons, dat is een naam van Jezus, maar God-ín-ons: de Geest. Wat doet Hij? Zorgen dat dat Jezus mogelijk maakt, werkelijkheid wordt. Zijn werk is het ons er hoogstpersoonlijk bij te trekken. Onze onwil om te buigen, onze duisternis licht te maken. Om ons ándere mensen te maken, die pássen bij hoe God is. Daar heeft Hij een leven lang werk aan. Heiliging, mensen omvormen naar Gods beeld. Waarom? Om de band met God te herstellen. Om te maken dat we kunnen meedoen in de heilige dans. Om te zorgen dat wij liefde kunnen ontvangen, en ook gaan gaan delen met anderen. Om de cirkel steeds groter te maken. Want de Drie-ene God is een God van liefde en relatie. Heiliging, herschepping, het werk van de Geest, het past precies bij hoe God is.
Wie God is, en wat Hij doet, het past precies bij elkaar! En het grootste wonder: het is alles gericht op ons heil, ons eeuwig geluk.Wat wint God daarbij? Maar Hij maakte ons – het leven danken we aan Hem. Hij verlost ons – onze bevrijding ut dood en duister danken we aan Hem. Hij heiligt, hij maakt ons nieuwe mensen. Álles wat Hij doet is heilig en goed, zoals Hijzelf heilig en goed is! Ja, dan is het overdenken van de Drie-eenheid reden om te danken en te aanbidden!

[slot]

Ach, er zou nog veel over te zeggen zijn. Hoe je ontspoort als de drie-eenheid niet de achtergrond van de je denken vormt. Probeer maar eens één van de personen of één van hun relaties weg te halen uit het schema’tje op de hand-out. Het kan niet! Maar de tijd ontbreekt me om dit uit te werken.
Waartoe dient het weten van de drie-eenheid van God? Daaarvoor keer ik met u terug naar dat Bijbelgedeelte uit Deuteronomium. Daar staat met nadruk iets over God: de HERE onze God, de HERE is één. En dan? Is dat een weetje, een feit? Nee, er volgt meteen: “daarom zult u de HEERE, uw God, liefhebben met heel uw hart, met heel uw ziel en met heel uw kracht”. Weten wie God is, is reden om het lief te hebben en voor Hem te leven!
En hoe? Net zoals Hij is: onverdeeld, uit één stuk. Met héél je hart, ziel verstand en kracht.
Wij mogen méér weten dan dat God één is. Hij is één in drie-enige liefde, Vader, Zoon en Geest. Ook dat is geen feit, geen weetje om ergens op te slaan. Het is reden om Hem te aanbidden, lief te hebben, voor Hem te leven. Om Wie Hij is en wat Hij doet! En hoe? Net zoals Hij is. Ja natuurlijk, ook wij moeten Hem dienen uit één stuk, en met heel je hart enzovoorts. Maar wij weten méér van hoe Hij is: een God die relatie is in zichzelf, één en al gevende liefde. Laten wij dan zó leven en liefhebben. In relatie met Hem, de Schepper, dankzij de Zoon, door de Geest, en in relatie met anderen. Delend in de dans. Zélf ook gevend en liefhebbend, uit kracht die Hij verleent.
Lof zij de drie-enige God, Vader, Zoon en Heilige Geest!

Amen