Gemeente van Jezus Christus,

[intro]
een paar weken geleden las ik een artikeltje in de de Quest, een populair-wetenschappelijk blad. Voor de kust van Florida, las ik, leeft een bepaald soort zaagvis. U weet wel, zo’n vis met een heel lange snuit waar allemaal tanden uitsteken. Deze zaagvis uit Florida wordt ernstig bedreigd en is daardoor zeldzaam geworden. Zo zeldzaam zelfs, dat de overgebleven vissen van deze soort elkaar nauwelijks tegenkomen. Er zijn er te weinig, en over een te groot gebied. Dit maakt de situatie van deze vissensoort nog ernstiger, want als mevrouw zaagvis geen meneer zaagvis ontmoet, komen er nooit kleine zaagvisjes om de soort in stand te houden!
Biologen ontdekten echter iets wonderlijks: vrouwelijke zaagvissen die in eenzaamheid leefden, werden toch zwanger. En er werden gezonde kleine zaagvisjes geboren. Hoe kon dat? Er was hier duidelijk sprake van maagdelijke geboorte, zonder tussenkomst van een man. Uit een onbevruchte eicel groeide op één of andere manier toch een embryo. Opvallend was wel dat er alleen vrouwtjes werden geboren. In feite kloonde de vis zichzelf. Een wonder van de natuur!
Voor Westlanders kunnen we misschien beter bij de plantenwereld blijven. Er zijn allerlei planten die zichzelf bestuiven en dus geen ander nodig hebben om zich voort te planten. Zulke planten zijn tweeslachtig, mannelijk en vrouwelijk tegelijk. Dat is weer heel anders dan in het dierenrijk, daar is dat onmogelijk.
Maagdelijke geboorte bij een mens, is dat ook mogelijk? Want vanavond gaan we het hebben over de maagdelijke geboorte van Jezus. Een onderwerp wat altijd vragen en ongeloof oproept. Dat kán toch niet? De ervaring leert dat een vrouw zonder man echt geen kind krijgt. En zelfs als er uitzonderingen blijken te zijn zoals die zaagvis, lost dat niets op. Want zo komen er alleen vrouwelijke kinderen, en Jezus was een man.
Maar… laten we de biologie verlaten en ons snel wenden tot de theologie.

[bezwaren]
Christenen belijden in de apostolische geloofsbelijdenis dat Jezus is ‘ontvangen van de Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria’. Een belijdenis die is gebaseerd op de Bijbelgedeeltes die we lazen, waar duidelijk wordt verteld dat Maria zwanger was zonder dat een man daarvoor had gezorgd. Daarom belijdt de kerk dat Jezus is geboren uit een maagd, zonder aardse vader.
U zult echter wel aanvoelen dat deze belijdenis altijd op bezwaren is gestuit. Want: het kan niet! Er zijn wel geleerden geweest, en nog steeds, die zeggen dat hier sprake is van legendarische elementen in het geboorteverhaal. Je moet het in die tijd plaatsen. Met andere woorden: het verhaal over Jezus’ geboorte is door de tijd heen mooier gemaakt. Immers, er werd destijds wel vaker van belangrijke mensen gezegd dat ze voortkwamen uit de verbintenis van een god en een mens. Bijvoorbeeld de mythische held Heracles of Hercules zou een zoon zijn van een aardse vrouw en de oppergod Zeus. Hadden de eerste christenen misschien elementen uit zulke mythes in hun verhalen verweven?
Jezus was zelfs niet de enige die “zoon van God” werd genoemd in die tijd. Keizer Augustus werd ook ‘godenzoon’ genoemd. Juist in Jezus’ tijd waren er overal munten in omloop met zijn beeltenis waar bij stond “divi filius”, dat betekent “zoon van God”. Nu geloofden de mensen niet echt dat keizer Augustus verwekt was door een god, iedereen wist dat hij het geadopteerde kind was van Julius Caesar. Maar door hem “Zoon van God” te noemen, werd aangegeven dat de keizer een heel bijzonder iemand was. Zou het met Jezus misschien ook zo zijn gegaan? Willen de verhalen over zijn maagdelijke geboorte misschien alleen in taal van die tijd zeggen dat Jezus een heel bijzonder iemand was.

[de Bijbelse gegevens]
Degelijke ideeën zeggen veel over hoe je omgaat met de Bijbel. Is de Bijbel Gods geopenbaarde Woord, of is het een verzameling menselijke verhalen? Kunnen we eruit pikken wat ons bevalt en wat niet, of geloven we in de inspiratie van de héle Bijbel? Hier loopt een scheidslijn tussen orthodoxie en vrijzinnigheid!
Maar zelfs los van iemands visie op de Heilige Schrift, zijn vage theorieën over mythische toevoegingen of tijdgebonden beeldspraak slecht houdbaar. Om te beginnen ademt óók het Nieuwe Testament de sfeer van het Joodse geloof. De grieken hadden er geen moeite mee als één van hun goden een pleziertje had met een menselijke vrouw en zo bijzondere kinderen verwekte. Maar voor ieder die de Bijbel een beetje kent, is het duidelijk dat zulke gedachten over de God van Israël geheel ondénkbaar zijn. Dit kunnen we trouwens ook antwoorden aan een moslim die niet geloven wil dat Jezus de Zoon van God is, omdat hij denkt dat wij daarmee zeggen dat God seks heeft gehad met Maria. Zulke gedachten wijst een moslim verontwaardigd af – maar wij evenzeer natuurlijk! Overigens geloven moslims wél in de maagdelijke geboorte van Jezus, vreemd genoeg.
Maar terug naar de Bijbel. Wat hebben we? Twee onafhankelijke bronnen, Mattheüs en Lukas, schrijven dat Jezus geboren werd zonder toedoen van een man. En, zo is de regel, door twee of drie getuigen wordt de zaak bevestigd. Vooral ook omdat deze getuigen er geen belang bij lijken te hebben om zoiets te verzinnen. Want hun verslagen dienen niet om een legitimatie te geven voor het feit dat Jezus ‘Zoon van God’ genoemd werd. Dat betekent iets heel anders, zoals ik een paar preken gelezen uiteengezet heb.
Waar hadden de evangelieschrijver hun informatie vandaan? Het is duidelijk dat ze het niet van elkaar hebben, de verhalen zijn compleet anders. Velen menen dat Lukas had van Maria zelf had. Hij heeft, zo schrijft hij in zijn intro, ‘alles nauwkeurig onderzocht’ wat er gebeurd is. Mattheüs schreef daarentegen een overlevering op die duidelijk uitging van Jozef. Maria, de maagd die moeder werd, en Jozef, die wist dat hij niet Jezus’ vader was, dat zijn toch de mensen die het beste konden weten hoe het gegaan was!
Trouwens, dat er iets was met Jezus’ geboorte blijkt ook wel uit latere bronnen die beweren dat Jezus een onecht kind zou zijn, bijvoorbeeld van Maria en een Romeinse soldaat. Er gingen blijkbaar toch geruchten over Maria die ineens zwanger was…
Overigens is de maagdelijke geboorte van Jezus geen kernzaak in de Bijbel. Het komt verder nergens terug. Echter, er is ook niemand die het tegenspreekt. Dus laten we ons er aan houden! Als we de opstanding van Jezus geloven, de kern van ons geloof, dan kan dit er ook nog wel bij, zogezegd. Als Jezus is wie Hij is, dan is een bijzondere geboorte niet al te verrassend.

[waartoe? de relevantie]
Een andere vraag is echter: wat maakt het eigenlijk uit, hoe Jezus verwekt is? Op het eerste gezicht misschien niet veel. Een weetje, en als we het niet wisten was het ook goed. En tóch is ook dit stukje van het christelijke belijden relevant. Want in wat we geloven over Jezus, hangt alles met alles samen.
Laten we daarom eens kijken wat de Heidelbergse Catechismus zegt. Zoals u wellicht weet, vraagt die telkens naar het ‘nut’ van iets. “Wat voor nut hebben de heilige ontvangenis en geboorte van Jezus voor ons?” Het antwoord echter vergt een hoop uitleg, die ik u niet gaat geven. Het gaan namelijk uit van een bepaald idee van erfzonde, waar we in zondag 4 al de problematische kanten van ontmoetten. Ik zal proberen in taal en begrippen van nu antwoord te geven op de vraag naar het nut van Jezus’ maagdelijke geboorte.
Weet u wat het is? Jezus is helemaal mens. Maar hij is niet “weer eentje van de velen”, zoals er elke dag zoveel kinderen geboren worden. Jezus is een nieuw begin! En dáárom is hij op bijzondere wijze in de wereld gekomen. Wij zijn allemaal mensen. Mensen van na de zondeval, mensen die aangetast zijn door het kwade. In ieder mens zit de neiging tot het kwade. De neiging om zelf God te willen zijn, om je niets aan Hem en aan anderen gelegen te laten liggen. Kwade neigingen, als een smet in ieder mens – zo sterk zelfs, dat er van de neiging altijd de daad komt, in één of andere vorm. Er is geen mens die deze neiging overwint. Kijk, en dat is nu wat ze noemen ‘erfzonde’. Wij mensen staan niet op neutraal, maar zijn verkeerd voorgesorteerd. Het kan niet anders, of het gaat fout; we beantwoorden niet aan Gods bedoeling. Hoe kom je ooit uit deze ban?
Kijk, en dáárvoor is Jezus gekomen. Hij werd mens, maar hij werd mens die níet in de greep van het kwade is. Hij is een mens zoals God die geschapen had in het begin, nog onbedorven. Je zou kunnen zeggen: Jezus is méér mens dan wij, wij zijn gedegenereerd. Maar hoe komt uit een gedegenereerd mensengeslacht ooit een níet-gedegenereerd kind? Dat kan niet! En daarom is Jezus op bijzondere wijze geboren. We hebben het steeds gehad over ‘de maagdelijke geboorte’, maar daarvoor staat nog iets anders: Hij is ‘ontvangen van de Heilige Geest’. De Heilige Geest is de Geest die in het begin van de schepping zweefde, broedde kun je ook vertalen, op de oerzee. De Heilige Geest is God die scheppend en vernieuwend werkt. En wat doet nu de Geest? Hij schept een nieuwe mens, in de wording van Jezus in Maria. Hij zorgt dat er een mens geboren wordt zónder de afwijking aan het stuur waar wij allen mee behept zijn.
Jezus is de nieuwe Adam, zegt Paulus ergens, het begin van een nieuw mensengeslacht met wél de goede gerichtheid. En dat kán niet op de natuurlijke manier, dan komt er alleen maar de zoveelste mens zoals u en ik,schijnbaar vrij, maar gevangen in de zwaartekracht van het kwade. Jezus is de nieuwe mens, schepping van de Heilige Geest. Geboren wordt Hij, uit de maagd Maria. En hoe het dan zit met zijn erfelijk materiaal, zulke vragen worden ons niet beantwoord. Hij is in elk geval wérkelijk Maria’s kind. En tegelijk een nieuw begin.

[nut voor ons]
En dan zijn we meteen uitgekomen bij het nut van de maagdelijke geboorte. Deze nieuwe mens kan de verlosser zijn van al die oude, gebonden en gedegenereerde mensen. Daar zullen we de komende leerdiensten nog veel over horen.
Voor nu wil ik één nadruk leggen. Wie in Jezus gelooft, mag delen in zijn leven. Als je gelooft, ga je over van Adam naar Christus. Van een leven los van God, een leven tot op de dood aangaat, ga je over in een leven gericht op God, dat de eeuwige toekomst heeft. Jezus is niet alleen gekomen om voor ons te sterven, Hij doet ons delen in het nieuwe léven! Op zéér vele plaatsen spreekt het Nieuwe Testament over ‘in Hem zijn’. Dát gebeurt er als je bij Hem mag horen. Dan ben je in principe lós van die neiging de verkeerde kant op. Die zit er nog wel, zeker, maar je identiteit ligt elders. In Christus! Je bent opnieuw geboren. En dat lijkt wonderlijk veel op Jezus’ maagdelijke geboren. De evangelist Johannes schrijft: “wie Hem aangenomen hebben, heeft Hij de macht gegeven om kinderen van God te worden: die niet uit de wil van het vlees en ook niet uit de lust van een man, maar uit God geboren zijn”. De geboorte van een nieuw mens, daar zorgt ook nu nog de Heilige Geest voor. Zodat we mogen delen in het leven van Jezus, meer en meer één met Hem mogen worden. Ach, daar zou nog veel over te zeggen zijn, maar dat komt weer als we zijn aangekomen bij de belijdenis van de Heilige Geest.

[slot]
Jezus is geboren als mens. Hij is ook God natuurlijk, dat hoorden we reeds eerder. Maar Hij is ‘ontvangen van de Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria’. En daarom is Hij de nieuwe, de ware mens. En daarom is er voor ons verlossing uit het oude bestaan van Adam!
Geloof dan in zijn maagdelijke geboorte. En meer nog: geloof in Hem. Van weetjes word je niet zalig, maar door Hemzelf! En vraag dan of Hij u wil verlossen van het oude Adamsbestaan. Vraag maar of de Geest van God u meer en meer wil vernieuwen naar Zijn beeld, en inlijven in Hem. Opdat eens, als Hij komt en de oude mens ondergaat, wij als nieuwe mensen mogen ingaan tot Zijn koninkrijk.
Lof zij Christus in eeuwigheid!
Amen