Uit de Bijbel is gelezen psalm 136 en Titus 3:1-7

Gemeente van Jezus Christus,

[intro]
in de begintijd van het christelijk geloof was er soms verwarring over hoe je dit nieuwe geloof moest noemen. Mensen wisten er niet het fijne van, hoe moest je deze opkomende groep nu aanduiden? Sommige heidenen, zo weten we uit geschriften van de kerkvaders, meenden te weten dat die lui ‘chrestianoi’ heetten. ‘Chrestianoi’ – dat is een verbastering van ‘christianoi’, christenen, Volgelingen van Jezus Christus. Mensen hadden blijkbaar dat woord ‘christianoi’ opgevangen, maar het verkeerd begrepen. ‘Chrestianoi’, dachten ze. En weet u, dat is eigenlijk best een mooie naam! Want wat betekent dat? ‘De vriendelijken’. De mensen van dat nieuwe geloof, dat zijn de ‘chrestianoi’, de vriendelijken. Het zegt wel iets over hoe onze eerste broeders en zusters in het leven stonden. Als ze afstandelijk en nors waren geweest, was dit misverstand nooit ontstaan. Nee, mensen verstonden ‘dat zijn chrestianoi – vriendelijken’ en ze vonden dat een logische aanduiding, passend bij hoe ze leefden.
Christenen – vriendelijken. Zouden ze dat van u en mij zeggen? En van onze gemeente? Het zou zo moeten zijn, denk ik. Want, zo horen we in de Bijbel, de vrucht van de Geest is vriendelijkheid. De vijfde vrucht van de Geest, daar staan we vandaag bij stil.

[vriendelijkheid algemeen]
Tja, vriendelijkheid. Ik had zelf niet snel bedacht om daar een preek over te houden. Het wordt zo snel een open deur intrappen – iedereen is vóór meer vriendelijkheid, toch? Je kent vast wel mensen die lomp en egoïstisch zijn. Zo wil jij niet zijn, toch? En aan de andere kant ken je hopelijk ook mensen die wél vriendelijk zijn, die naar je luisteren, zacht zijn in hun woorden, enzovoorts. Een verademing, om met ze om te gaan! En… hoe ben je zelf?
Maar wat is vriendelijkheid eigenlijk? En dan bedoel ik vooral in Bijbelse zin. Maakt Gods Geest een mens hoffelijk? Beleefd? Aardig? Goedig? Of is dat het allemaal toch net niet? In films en boeken heb je soms schurken, die echte heren zijn. Denk aan heer Vos uit de verhalen en films van Pieter Konijn. Goed opgevoed, hoffelijk en beleefd, goed gekleed. Maar toch… een boef! Beleefdheid of hoffelijkheid is dus niet genoeg! Er zijn ook mensen die van nature rustig zijn, zachtaardig, goedig. Dat is vaak een voordeel, maar… het is nog geen vrucht van de Geest. Het woord dat daar staat wordt in oude vertalingen weergegeven met ‘goedertieren’. Gods Geest wil je niet goedig maken, maar goedertieren. En dat wil Hij ook doen bij u die van nature onrustig bent, of snel aangebrand. Hij wil ieder die gelooft vormen naar Gods beeld, ook hierin!

[Gods vriendelijkheid = genade]
Maar wat is dat, die vriendelijkheid die groeit in het leven van Gods kinderen, die goedertierenheid zeg maar? Laat ik meteen met de deur in huis vallen: het is naar anderen toe in het klein zijn zoals God in het groot is voor ons! Het Griekse woord dat Paulus gebruikt in zijn lijstje van de vrucht van de Geest, neigt, zoals hij het gebruikt, sterk naar ‘genade’. Een vrucht van de Geest is dat je genadevol bent naar anderen – daar gaat het om! We kunnen vandaag wel zeggen: de vrucht van de Geest is… genade. En dat heeft natuurlijk te maken met de andere vruchten eromheen: liefde, geduld, goedheid en zachtmoedigheid. [sinaasappel met partjes]
Wil je weten wat echte vriendelijkheid is, echte goedertierenheid, echte genade? Dan moet je naar God kijken. We lazen psalm 136. ‘loof de HEER want Hij is goed, eeuwig duurt zijn trouw’. De eerste christenen die Grieks spraken, lazen hier: ‘loof de Heer want Hij is ‘chrestos’’ . Weet u nog, van die chrestianoi, die vriendelijken? Ze zijn zoals hun Heer!
Luther vertaalt deze woorden met ‘lobet dem Herrn, den er is freundlich’. Wat is dat? Dat blijkt uit het vervolg van de psalm: God helpt en deelt en geeft uit liefde voor zijn volk. Al waren ze vaak opstandig en ondankbaar. ‘Hij is het die ons zijne vriendschap biedt’, zoals een oude psalm zegt. Gods goedertierenheid, vriendelijkheid, genade, die is er zomaar! Eeuwig duurt zijn trouw, zo gaat de psalm verder – de oude Engelse vertaling zegt ‘his loving-kindness endures forever’ . Loving kindness, liefdevolle vriendelijkheid, daar heb je het weer! Dát is wat Gods Geest wil laten groeien in uw en jouw en mijn hart.
In het Nieuwe Testament is het niet anders. We lazen uit Titus 3. Daar worden de gelovigen opgeroepen om vriendelijk te zijn. Dan volgt er een motivatie: “want de goedheid en mensenliefde van God, onze redder, zijn openbaar geworden” en dan gaat het verder over hoe Jezus ons gered heeft. In onze vertaling zie je het niet, maar voor ‘goedheid’ staat hier in het Grieks exact hetzelfde woord dat als vrucht van de Geest met ‘vriendelijkheid’ wordt weergegeven. Zijn ‘goedertierenheid is verschenen’ zegt de Statenvertaling. Wat houdt dat in? Dat God ons redt van de zonde en de straf, dat Hij ons vernieuwt en zijn kinderen maakt. Dat Hij ons zoveel geeft, dat Hij ons heil op het oog heeft. En hoe is zijn goedheid, zijn vriendelijkheid openbaar geworden? In Jezus. Jezus die zelfs zijn leven wilde geven om ons leven te geven. Zóveel had Hij over voor u! Gods vriendelijkheid en mensenliefde, dat gaat véél verder dan dat Hij aardig is en welwillend. Zijn omgang met mensen wordt gestempeld door genade en liefde en geduld. Kijk, dát is nu wat de Bijbel bedoelt! Dat is wat Gods Geest wil laten groeien in hoe ik omga met anderen. Goedertierenheid, genade, geduld. Dat is de vriendelijkheid die je bestaan mag stempelen.

[Wij vriendelijk zijn als Hij]
Je kent misschien wel de ‘Visje’- posters. Op één ervan staat: “als God zijn vriendelijk gelaat over u laat lichten, laat dan uw gelaat ook vriendelijk over een ander lichten!” Zo dus. Het goede zoeken voor een ander, de ander en zijn behoeften echt zien. Dat kan op vele manieren, grote en kleine. Ik las bijvoorbeeld van een christen die gevangen zat in Rusland in de tijd van het communisme. Hij was verhoord, en dat ging er niet zachtzinnig aan toe, zeg maar gerust dat hij mishandeld was. Nu werd hij weer in de cel gesmeten, waar hij zal met allerlei misdadigers. Het was er steenkoud, dus hij wikkelde zich snel in zijn deken, het enige dat hij daar had. Ik kan me voorstellen dat ik dan genoeg had aan mezelf en mijn eigen gedachten; even geen oog voor anderen. Maar deze christen zag één van de andere gevangenen zitten rillen van de kou – misschien was het wel een zware misdadiger. En wat deed hij? Hij deelde zijn deken met hem, zodat die ander ook warm werd. Hij zag de ander en gaf om hem, zoals Jezus om ons geeft!
Zo’n verhaal raakt mij. Dát is vriendelijkheid, ja dat is méér dan vriendelijk! Maar… laten we wel bedenken dat we het niet in zulke grootse dingen hoeven te zoeken. Wij zitten niet gevangen, en wij kunnen zelden iemand redden uit een brandend huis. Maar we kunnen wel elke dan vriendelijk zijn in kleine dingen! Vriendelijk zijn tegen je vrouw, je kind, je collega. Er zijn zoveel kansen, en samen hebben die een grote impact. “Kleine liefdedaden, woorden teer en zacht, hebben vaak in ‘t kleinste huis/ t grootst geluk gebracht”.
Gewoon vriendelijk zijn! Dat mag een christenleven kenmerken. En tegelijk: dat is niet gewoon! Onze maatschappij is behoorlijk genadeloos. Ieder voor zich, individualisme alom, en zomaar iets doen of er zijn voor een ander wordt soms zelfs raar gevonden. “Wat schiet je daar nu mee op?” een vraag die een doorgeschoten nuttigheidsdenken verraadt. Denk dan maar dit: wat schiet God er mee op dat Hij goed is voor ons? En toch doet Hij het! Wat schoot Jezus ermee op dat Hij stierf…?

[Jezus als hét voorbeeld]
In theorie zult u het er allemaal wel mee eens zijn dat het goed is om vriendelijk te zijn, dat het het leven aangenamer maakt als iedereen dat zou doen. Maar de praktijk is weerbarstig… Kijk, als je vrij bent, de zon schijnt en je hebt net lekker ontbeten, dan zijn we wel vriendelijk. Toch? Maar als je gestoord wordt bij je werk of bij iets anders, dan is je reactie vaak een stuk minder aardig. Of als je moe bent en iemand vraagt aandacht, hoe gaat het dan? In hoeverre de vrucht van de vriendelijkheid is je leven gerijpt is, blijkt juist op zulke momenten. Onderzoek jezelf er eens op!
Dan wil ik even met jullie kijken naar Jezus. Zijn leven werd gekenmerkt, zo viel een theoloog op, door voortdurend onderbroken te worden. Héél vaak lezen we in de evangeliën: ‘en terwijl Hij dit-of-dat aan het doen was, kwam er iemand naar Hem toe die…’ [bv]. Je zou denken dat onze Heer dat toch ook wel eens zat werd. Maar nooit horen we dat Hij geërgerd reageert. Altijd had Hij aandacht voor wie er kwam. Hij luisterde, zag ze staan, hielp… En ook als Jezus moe was, deed Hij zo. Eens, zo staat in het Evangelie, had Jezus zich met zijn leerlingen teruggetrokken om op adem te komen, aan de overkant van het meer van Galilea. Maar de mensen liepen om het meer heen en kwamen toch weer naar Hem toe. En wat doet Jezus? Zei Hij ‘nu even niet’? Nee! Er staat: Jezus werd met ontferming over hen bewogen – en Hij ontving ze. Jezus. Hij zag de mensen vriendelijk aan – altijd. Meer nog, Hij kijkt u en jou vriendelijk aan, vandaag. En Hij zegt: volg mij! Laat je vormen door mijn Geest!

[tegenwerping]
Nu zal iemand denken: moet ik óók zo doen? Dan houd je geen tijd of energie over voor jezelf! Daar zou je nog aan onderdoor gaan! Nu gaat het vandaag niet om opoffering of zelfverloochening, al zou daar veel over te zeggen zijn. Jezus gaf zichzelf hélemaal, gaf zichzelf tot in de dood. Dat kunnen wij niet, dat wordt gewoonlijk ook niet van ons gevraagd. Maar vriendelijk zijn voor anderen, dat wel; is dat nu zo veel gevraagd? En inderdaad, dan óók als je gestoord wordt, en óók als je moe bent. Dat is inderdaad een opoffering. Maar weet dit: je beloning is groot bij God!
En bovendien: vriendelijkheid zien als een harde plicht, dat werkt niet – nooit. Het is een vrucht, iets dat Gods Geest in je wil laten groeien. Een levenslange oefenschool, waarin je karakter gevormd wordt. Gevormd door 1000 kleine daden van vriendelijkheid, zodat je, als het er een keer op aan komt, ook in iets groots Gods vriendelijkheid kunt tonen.
Ik herinner me een verhaal van een meisje dat op de parkeerplaats van een flat een auto had aangereden, zodat er een flinke kras in zat. Zij in paniek, in tranen zelfs! Maar toen kwam er uit de flat een man aangelopen, en die was heel vriendelijk. Hij vroeg of het goed met haar ging, of ze geschrokken was. Dan hielp hij haar om een briefje te schrijven voor de eigenaar van de auto. Het meisje zei dat ze weinig geld had, maar de man zei: ach, dat komt wel goed. Ik ken de eigenaar, die doet niet erg moeilijk. Ze deden het briefje achter de ruitenwisser en het meisje ging weg, erg blij dat ze zo’n vriendelijke man was tegengekomen. En de man? Die nam het briefje mee, want het was zíjn eigen auto die de schade had…

[praktische tips om hierin te groeien]
Laten we ons allemaal uitstrekken om te groeien in vriendelijkheid, in goedertierenheid, in genadig zijn naar anderen. Daarom wil ik afsluiten met enkele praktische dingen die hierbij kunnen helpen.
Allereerst, leef zelf uit Gods goedheid. Vergeet nooit zijn liefde, zijn vriendschap; laat die ook nooit vanzelf spreken. Nee, verbaas je over wat Jezus zegt: ik heb jullie vrienden genoemd. Kom in de kerk, waar we het samen zingen, of althans horen: loof de Heer want Hij is goed, eeuwig duurt zijn trouw! Het geeft je een andere mindset, om dat telkens weer te weten en te leren geloven.
Zoek ook doordeweeks telkens de verbinding met Hem, in allerlei schietgebeden: Heer, help me om nu vriendelijk te blijven! Luister daarbij goed naar de fluisterstem van de Geest. Ik ben ervan overtuigd dat Gods Geest iedere christen de weg wil wijzen. Dat kan zo eenvoudig zijn als de gedachte dat je iemand moet vragen hoe het gaat; of dat je geprikkeld wordt van binnen als die éne collega eraan komt: wees aardig nu!
Let ook op dat je bewust leeft. Dat je de ander echt ziet en hoort, de méns ziet die daar voor je staat. Al te makkelijk luister je maar half. Ik betrap mezelf er regelmatig op, want ik ben een bezig mens. Maar dan straal je uit: ik ben met andere dingen bezig, die zijn belangrijker dan jij. Maar is dat zo? Is die ander niet net zo’n mens als jij, evenzeer door God geliefd? Heb áándacht, dat is een heel belangrijke vorm van vriendelijkheid. Benedictijnse monniken zeggen: richt je op één ding tegelijk, zodat je er helemaal bent. Daar kun je je in oefenen, en dat is goed, voor jezelf én voor de mensen op je pad.
En nog een laatste tip, of eigenlijk twee. De eerste is: handel bij alles wat je doet, alsof je Jezus bent, alsof Hij door jou handelt. Die bekende vraag ‘what would Jesus do?’ Immers, dat is precies wat er gebeurt als de vrucht van de Geest in je leven rijpt: dat je meer wordt als Hij. Dus: doe alsof je Jezus bent. En het tweede, het spiegelbeeld is dit: doe alsof de mensen die je ontmoet Jezus zijn! Jezus zegt immers zelf: wat je voor een van deze minsten hebt gedaan, heb je voor mij gedaan. Deze gedachte zal je misschien nog wel meer veranderen – Hem overal te zien! Ik denk dat je dan héél vriendelijk wordt. Uiteindelijk werken trucjes niet lang – maar Gods Geest wel! Levenslang.

[slot]
De eerste christenen, ze stonden bekend als ‘chrestianoi’ – de vriendelijken. Laat dit ook voor ons mogen gelden! Bewogen, vriendelijk, aandachtig, hulpvaardig – zoals Christus zelf ten volle was. Wie werkelijk op Hem lijkt, zal vanzelf meer zo worden. Of nou ja, vanzelf: door Gods Geest. En wat is dat een zegen. Voor jezelf, voor je gezin, voor ieder die je ontmoet. Wat zal daar veel van uitgaan, als wij voortdurend vriendelijk zijn. Terecht wordt gezegd: woorden wekken, maar voorbeelden trekken! Juist in een harde maatschappij is de uitstraling groot. Strek je er naar uit! Belijd waar je tekortschiet, bid om Gods bijstand, verbind je aan Hem. Dan krijgt Hij de eer, ben je een zegen voor anderen, en ben je er zelf goed mee!

Lof zij Christus in eeuwigheid, amen