Uit de Bijbel is gelezen: Jeremia 22:1-5, 1319 en 33:1-3,14-19

 

Gemeente van Jezus Christus,

[intro]
Deze week liep ik op de begraafplaats hier in Woudrichem. Op de meeste stenen lees je een naam en soms nog een korte tekst, maar ik zag één steen die anders was – met nogal veel tekst. Er stond naast een naam ook een functie op: maatschappelijk werkster. Ook stond er vermeld dat deze persoon een koninklijke onderscheiding had ontvangen. En weer daaronder stond een aanhaling uit de Bijbel uitgeschreven “niet anders dan recht te doen en getrouwheid lief te hebben, en ootmoedig te wandelen met uw God ” – Micha 6 vers 8. Het moet wel een bijzonder mens zijn die daar begraven ligt. Blijkbaar was dat haar levensmotto “niet anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig te wandelen met God” – een geloof van de daad, passend bij haar maatschappelijk werk. Ze zou vast met instemming hebben geluisterd naar de preek van vanmorgen.
Want vanmorgen komen we opnieuw Jeremia tegen, die in een poort staat en preekt tegen de mensen die langskomen. Eerder deed hij dat al in de tempelpoort, we hebben het een tijdje geleden kunnen horen. Nu staat hij in de poort naar het paleis, waar hovelingen en beambten hem passeren. En wat is zijn boodschap? “Dit zegt de Heer: handhaaf recht en gerechtigheid”. Spreek eerlijk recht, red onderdrukten, kom op voor wie zwak zijn. Recht en gerechtigheid – dát is wat God wil. Niet alleen toen, maar altijd. Daar wil ik vanmorgen bij stilstaan. Als opdracht voor leiders toen en nu, maar ook een boodschap voor ons allemaal.

[wat is recht en gerechtigheid]
Recht en gerechtigheid, dan gaat het God om – die boodschap moet Jeremia brengen bij het koninklijk paleis. Maar wat houdt dat in? in veel van zijn preken tot nu toe heeft Jeremia erop gefocust dat de mensen ontrouw zijn aan de Heer en andere goden dienen. Vandaag gaat het echter over iets anders: over de omgang met andere mensen. Ook daaraan schortte het nogal eens in Israël…
Recht en gerechtigheid – het zijn Bijbelse kernwoorden. ‘Recht’ wil zeggen dat er goede wetten zijn en dat die gehandhaafd worden. Eerlijke wetten voor iedereen, waar ieder zich ook aan houdt. ‘Gerechtigheid’ is bijna hetzelfde, maar gaat nog iets dieper. Het is een houding van eerlijkheid, van ieder het zijne geven, van respect voor elk mens. Dat je je niet slechts aan de regels houdt, maar dat je van binnen betrouwbaar bent en zó met anderen omgaat. Recht en gerechtigheid, dat is wat God wil onder de mensen. Zo is hij zelf: een God van recht en gerechtigheid.
in de hele Bijbel vinden we deze oproep terug. Telkens is er dan ook een bepaalde nadruk: dat ook wie arm en zwak is, rechtvaardig behandeld moet worden. Dat de juist mensen die niet voor zichzelf kunnen opkomen, beschermd worden, dan hen geen onrecht wordt aangedaan. Jeremia zegt het, daar in de poort van het paleis: ‘buit vreemdelingen, weduwe en wezen niet uit’ – dat waren destijds de mensen zonder macht. In onze tijd zou je misschien zeggen: bejaarden, vluchtelingen, of mensen met een beperking. Is de maatschappij zo ingericht dat zij niet buiten de boot vallen?
Recht en gerechtigheid. Jeremia spreekt de koning erop aan. Als leider moet híj ervoor zorgen. Het is de verantwoordelijkheid van wie regeren, nu nog steeds: zorgen voor recht en gerechtigheid. De preek van vanmorgen gaat daarom niet meteen over ons, maar over hen die over ons gesteld zijn!

[leiders verantwoordelijk, maar falen]
Recht en gerechtigheid, dat moet de koning brengen in het land. Echter, koning Jojakim, die toen regeerde, deed dat bepaald niet goed! In vers 13 spreekt de profeet hem rechtstreeks aan “wee hem, die zijn huis op on-rechtvaardigheid bouwt; die de bovenvertrekken met on-recht schraagt; Die anderen voor zich laat werken maar hun geen loon betaalt”. Koning Jojakim had een prachtig paleis laten bouwen, maar hij had de arbeiders zwaar uitgebuit. Hoe actueel klinkt deze tekst trouwens, nu tijdens het WK! “Wee hem die zijn stadions op onrechtvaardigheid bouwt, die de tribunes met onrecht schraagt” – hoef ik nog meer te zeggen?
Koning Jojakim, die beschermer van het recht zou moeten zijn, is het niet. Hij is bezig met eigen eer en glorie, en wetten komen op de tweede plek. Armen en zwakken kunnen hem al helemaal niet schelen. Mar hij is niet de enige. Wat is er helaas de eeuwen door een eenvormig beeld van heersers als hij! Romeinse keizers, middeleeuwse koningen, Napoleon, Stalin. En wie regeren heden ten dagen? Van Poetin tot Xi Jinping, van Assad tot Erdogan zie je net zo iets. Niet recht en gerechtigheid zijn hun prioriteit, maar macht en glorie. Koning Jojakim bouwde een paleis, Poetin net zo zijn privépaleis aan de Zwarte Zee, de Noord-Koreaanse leiders richten enorme standbeelden voor zichzelf op. Maar Jeremia zegt kritisch: ” ben je koning door de pracht van je cederhout?” Met andere woorden: maakt dát je een koning, een mooi paleis, een standbeeld, veroveringen? Nee, zegt hij, een ware koning ben je als je recht en gerechtigheid handhaaft, zoals Jojakims vader Josia deed. Dan laat je iets zien van Gods bedoeling!
Hoe zit dat eigenlijk in Nederland, met recht en gerechtigheid? Allereerst moeten we dan zeggen dat we zeer gezegend zijn. Het is hier een rechtsstaat; ons land is een verzorgingsstaat, met allerlei vormen van omzien naar armen en zwakken. Maar niet alles is goed. De rechtsstaat staat onder druk. Ik denk aan het onrecht van overheidswege in de toeslagenaffaire, juist tegenover kwetsbare mensen; ik denk aan boeren die door overheidsbeleid ineens zonder vergunning zitten – is dat recht? En hoe gaan we om met de meest kwetsbaren: jongeren in de jeugdzorg, asielzoekers, mensen die de complexe regels niet meer volgen?
Maar ik zei al, dan horen wij nog bij de meest bevoorrechte landen in de wereld. Waar ontbreken recht en gerechtigheid niet geheel? Door dictatuur of autocratie of door recht van de sterkste? Recht en gerechtigheid zijn veelal ver weg!

[een andere koning beloofd]
Als je dat allemaal op je laat inwerken, dan kan ik diep verlangen naar andere tijden. Andere leiders. Een andere wereld. Een wereld met, zoals een liedje zegt ‘voor iedereen te eten, en niemand wordt vergeten’. Een wereld zoals God het bedoeld heeft, zoals hij het wil – en zoals voor de mensen zo zegenrijk zou zijn. Ken jij ook dat verlangen? Dat uitzien naar een tijd dat er andere machten zullen heersen? Dat zuchten als je weer de krant leest of het nieuws kijkt? Als je leest over Poetin die de Oekraïners dan maar in kou en donker laat zitten als hij het niet kan winnen, en je denkt: wat een onrecht! Als je weer iets leest over een onbetrouwbare overheid, en ga zo maar door…
Ken je dat verlangen naar recht en gerechtigheid? Het is het uitzien van advent! Het uitkijken een andere koning, die nederig is en rechtvaardig. Een heerser die God heeft beloofd. Want dat heeft hij! We lazen die woorden uit Jeremia 33, die belofte van God: “op die dag, in die tijd zal ik aan Davids stam een rechtmatige telg laten ontspruiten, die recht en gerechtigheid in het land zal handhaven”. In die beloofde koning mogen we Jezus Christus herkennen. Toen hij op aarde was, stond hij tussen de armen en zwakken. Hij hielp wie geen helper had en verhief zijn stem tegen onrecht. Maar meer nog ziet deze belofte op zijn tweede komst in heerlijkheid. Dan zal hij alles rechtzetten. De naam van Jeruzalem, de stad waar hij heerst, is de naam van hemzelf: ‘de HEER is onze gerechtigheid’. De stad zal vol zijn van recht en gerechtigheid, omdat Hijzelf die brengt. Alles nieuw, en nergens onrecht meer – “wij verwachten naar zijn belofte nieuwe hemelen en een nieuwe aarde waarop gerechtigheid woont”, zo schrijft Petrus.
Zou je daar niet naar uitzien als je al het onrecht ziet op aarde, alle onrechtvaardigheid, misschien ook wel dichtbij in je eigen leven. Wat hebben we zo’n heerser nodig! En godzijdank, hij komt! Dat mag hoop zijn in het donker, je verlangen in bange tijden. Hij komt, de koning van vrede en recht!

[ook onze opdracht]
Ik zei al, de preek van vanmorgen gaat als eerste over mensen met macht. Maar dat betekent niet dat hij u of jou weinig te zeggen heeft, als je niet zo’n positie hebt. Jeremia spreekt ook de onderdanen aan. Hij zegt in vers 2: ‘luister koning van Juda, samen met uw hovelingen en uw onderdanen’. de koning had de eerste verantwoordelijkheid, maar iedere mens mag en moet op zijn eigen plek recht en gerechtigheid bevorderen. Je kunt dat, zogezegd, niet outsourcen naar de overheid. ik moet denken wat ik las in een boek van Joris Luijendijk. Een Londense bankier werd aangesproken op een hoogst dubieuze deal, en wat zei hij? ‘ De overheid heeft het niet verboden, dus het mag’. Ja, zo niet dus! Jij en ik zijn ook persoonlijk verantwoordelijk, om recht en gerechtigheid te doen waar we kunnen.
In het bijzonder geldt deze opdracht wel voor de onderdanen van koning Jezus, dé koning van recht en gerechtigheid. Wie hem als koning erkent, zal ook een mens van recht en van gerechtigheid moeten worden. Een vorige keer, toen we het heilig avondmaal vierde, ging het erover dat zijn naam “de Heer onze gerechtigheid” is – dat wil zeggen dat hij ons recht tegenover God laat staan. Maar vandaag een andere nadruk: als de Heer onze gerechtigheid is, wil dat óók zeggen dat zijn gerechtigheid ons hele bestaan stempelt. Hoe is dat bij ons?
Wat dat dan concreet inhoudt? Kijk bijvoorbeeld in psalm 15. Ik zal eens wat voorlezen. Wie mag horen bij de Heer? staat daar. En het antwoord is: wie oprecht de waarheid spreekt. Wie aan lastertaal niet meedoet. Wie een ander niet benadeelt, en nooit de spot drijft met zijn naaste. Wie zijn beloften niet breekt, al brengt het hem nadeel. Wie aan arme mensen geen rente rekent; wie geen mensen laat vallen als je daar zelf voordeel van zou hebben. Lees die psalm thuis eens! Dát is nu leven in recht en gerechtigheid. Eerlijk, betrouwbaar, met hart voor andermans belang. Dát is een leven in Jezus’ spoor!
Dan denk ik trouwens ook aan wie je kiest om te regeren – want regeerders hebben, zoals we hoorden, de eerste verantwoordelijkheid voor recht en gerechtigheid, en anders dan in Israël mogen wij ze kiezen. Kies je dan vooral wie opkomt voor jouw belang? Of kijk je als je kiest wie er staat voor recht en gerechtigheid, en wie er opkomt voor de zwaksten?
Recht en gerechtigheid zoeken. Dan denk ik ook aan wat je koopt. Worden daar mensen voor uitgebuit? Kinderarbeid voor kleding, halve en hele slavernij op koffieplantages, telefoons met kobalt uit conflictgebieden… Probeer ‘eerlijk’ te zijn, ook in ‘eerlijke’ producten kopen als je kunt. Dat past een volgeling van Jezus. En dan zijn we, of we willen of niet, deel van een systeem van onrecht. Wij in het westen zijn rijk ten koste van anderen op aarde – ik kan het niet mooier maken. Maar wees alert, en doe wat je kunt doen!

[Jezus en wij]
En dan, ten slotte. Recht en gerechtigheid handhaven, het is de opdracht voor machthebbers, en de oproep aan ons allen. Maar gelukkig: wij hoeven niet de hemel te verdienen met trouw ons woord houden en fair-trade koffie kopen… Gelukkig niet. Er is die ene, die ware rechtvaardige, Die de toekomst opent. Voor deze onrechtvaardige wereld, en ook voor ons. Jezus! Voor u en jou en mij, mensen die lang niet altijd recht en gerechtigheid doen – die ook liefst ons eigen paleis bouwen. De toekomst ligt vast in Hem, voor heel de aarde, en voor ieder die in hem gelooft.
Wat een hoop, om dat te weten. En tegelijkertijd mag het ons in beweging zetten, om nu al te zoeken wat hij brengen zal: recht en gerechtigheid. Wie dat niet zoekt, wie dat niet doet, kan ten diepste geen onderdaan zijn van deze koning. ‘Geloof zonder werken is dood’ – zegt de Bijbel scherp.
Maar gelukkig, het hangt uiteindelijk alles van hem af. Van God die beloftes doet, zelfs aan een Israël dat het volkomen fout deed. Die beloftes doet zelfs aan ons, gevangen in een wereld vol onrecht, waar ook wij niet vrij van zijn. Dan nog is er hoop! Hoop door de koning die komt. Die niet zijn eigen paleis verfraaide, maar komen wilde in een stal. Die niet ging voor macht en glorie, maar kwam als een kind en stierf aan een kruis. Daar bracht hij recht, voor onrechtvaardige mensen. En toen Hij opstond, begon de nieuwe wereld al aan te breken. Daar zal recht en gerechtigheid heersen voor eeuwig!

[slot]
Zie dan uit naar deze koning. Uitzien – advent. Niet om je af te wenden van deze wereld. Nee, juist wie het meest op Gods toekomst gericht zijn, hebben vaak om zich heen het meeste verschil gemaakt. Omdat ze burgers zijn van de nieuwe wereld die is beloofd, waar recht en gerechtigheid de toon aangeven. Als je bidt ‘uw koninkrijk kome, uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel’ – dan mag dat je in beweging zetten.
En tegelijk weten we wel: wij brengen het koninkrijk niet. Nooit. Aardse machthebbers vallen altijd tegen, zelfs als ze het goed bedoelen. En wie bedoelt het altijd goed? Ook ik niet, en u niet.
Nee, we mogen uitzien. Uitzien naar de koning die komt, de telg van David: Jezus onze Heer. We gaan ervan zingen – “Zijn koninkrijk zal eeuwig zijn, rechtvaardig en vol kracht”. Amen