Gemeente van Jezus Christus,

[intro: de gevoelens bij dit proces]
we hoorden uit de Bijbel over hoe Jezus veroordeeld wordt door de Joodse raad, het sanhedrin. Ik liet het in de voorbereiding voor deze preek op me inwerken. Het trof me wat voor een ongelooflijk onrechtvaardig en gemeen gebeuren het is! Allemaal vindt het plaats in de duisternis van de nacht. Maar ook figuurlijk is het allemaal donker. Zijn dit nu de vrome leiders van Israël? Is dit rechtspreken?
Het doel staat vast: Jezus moet dood. Valse getuigenverklaringen? Geen probleem, als dat doel maar bereikt wordt. Een vastgebonden gevangene mishandelen? Het gebeurt gewoon. En dan vooral die akelige details in vers 65. We hoorden hoe de Heer bespuugd wordt. Niet door een of andere dienaar, maar door de rechters zelf, als je goed leest. In het Grieks staat er een vorm van “ptuo” – je hoort het er gewoon in [spuuggeluid]. Jezus wordt geblinddoekt en dan in zijn gezicht geslagen, en overal hard gestompt. Hij wordt belachelijk gemaakt: “Profeteer dan!” Ja, de Romeinen, aan wie Jezus hierna nog wordt voorgeleid, zijn beter in pijn doen – geselen, aan een kruis spijkeren. Maar in hun behandeling kan nog een zekere onverschilligheid liggen. Hier is zo’n haat, zo’n oneerlijkheid. Zo’n onrecht door rechters!
Het lijkt wel op wat er vandaag nog gebeurt in onfrisse regimes: processen waarvan de uitkomst al bij voorbaat vaststaat. Valse beschuldigingen. Mishandeling en mensenrechtenschendingen. Maar nu dus in Jeruzalem, door de leiders van Gods volk. Nu bij Jezus, de meest onschuldige en rechtvaardige mens ooit. Bij Hem die mijn Heer is. Het raakt me als ik het hoor, en ik hoop u en jou ook. Zo ónrechtvaardig, zo oneerlijk!

[het ongekende onrecht in dit proces]
Onrecht is wel het kernwoord als je dit nachtelijke schijnproces moet samenvatten. Van begin tot einde deugt er niets van, naar geen enkele maatstaf. Om te beginnen deugt de hele bijeenkomst al niet – welk gerechtshof komt er nu midden in de nacht samen? En dan ook: niet in een gerechtsgebouw, maar in het huis van een van de leden – mag dat? Bovendien moest volgens latere voorschriften een proces waarin de doodstraf werd uitgesproken, zich altijd over twee dagen uitstrekken, zodat er goed over kon worden nagedacht. Dat alles wordt hier zonder pardon in de wind geslagen.
Onrecht. Zeggen de 10 geboden niet letterlijk “u zult geen valse getuigenis spreken?” Hier klinken valse getuigenissen, en alle aanwezigen weten het. De zitting is echter zo haastig begonnen dat de valse verklaringen niet goed zijn voorgekookt en dus niet overeenstemmen. Wat een beschamend schouwspel!
Onrecht. We zien het in het verdraaien van Jezus’ woorden: dat hij gezegd zou hebben dat hij de tempel zal afbreken. Hij heeft wel zoiets gezegd, zoek het thuis maar na in Johannes 2, maar net anders, en daarom met een heel andere betekenis.
Onrecht – Jezus’ veroordeling is er vol van. Wat Hij zegt over zichzelf is ongekend, dat hij de Messias is en de mensenzoon uit Daniël 7 – maar volgens de Joodse wet is dat nog geen godslastering. Toch wordt hij direct ter dood veroordeeld, zonder zich ook maar te mogen verdedigen.
Voel je hoe hier alles omvalt wat hoort te staan? Jezus staat hier naast politieke gevangenen van alle eeuwen. Naast machteloze mensen die vermorzeld worden in de rechterlijke molen. Of naast een meisje dat op een valse manier wordt belasterd door een klasgenoot. Vreselijk, en je kunt er vaak niets tegen doen! De Heer weet hoe het is.

[het grote belang van recht, op aarde en in Gods oog]
Wat is recht en eerlijkheid belangrijk, en hoe erg is het als die ontbreekt, in het groot en in het klein. In het klein, als een zakenpartner je een poot uitdraait. In het groot, als dictators zoals Poetin kunnen doen wat ze willen en geen mensenlevens tellen. En ook ertussenin. Ik denk aan de toeslagenaffaire, het rapport daarover heeft niet voor niets als titel ‘ongekend onrecht’. Mensen hadden geen kans om zich te verdedigen, en de uitkomst van uitspraken stond soms al vooraf vast. Vreselijk!
Zonder recht geldt alleen het recht van de sterkste. Wat is het belangrijk dat er wetten zijn en recht. Wat is het belangrijk dat je een klacht kunt indienen tegen een bedrijf, of bijvoorbeeld tegen een arts als dat nodig is. Anders kan zo iemand alles maar doen wat hij of zij wil! En wat is het anderzijds belangrijk voor de aangeklaagde arts dat een klacht éérlijk wordt bekeken, zonder vooroordeel. Zonder recht is er geen samenleving mogelijk.
Weet U wie ook van recht houdt, en een afkeer heeft van onrecht? Het is God Zelf. Hij is een God van recht. Hij gaf aan het volk Israël rechtvaardige wetten. Hij oordeelt zelf eerlijk over alle volken en mensen. Hij is de hoogste rechter en wetgever tegelijk. We zongen psalm 82, hoe God oneerlijke rechters ter verantwoording roept. Hij wil dat op zijn wereld recht wordt gedaan! God is een God van recht. We mogen geloven dat Hij eenmaal alles recht zal zetten op aarde. Dat Hij iedereen eerlijk zal oordelen. Een ontzaglijke gedachte is dat, als je bedenkt wat er in je eigen leven er niet naar zijn wil is. God is rechter! En tegelijk troostrijk, als je al het onrecht op aarde ziet. Er ís recht te verwachten!

[niet op valse aanklacht veroordeeld, maar op Wie Hij werkelijk is]
Jezus heeft van zijn rechters echter weinig recht te verwachten, nu hij daar in de nacht voor hen staat. Jezus moet dood, dat staat vast. Maar hoe? Het plan is eerst om hem met een valse aanklacht uit de weg te ruimen. Als er maar twee of drie getuigen zijn die eensgezind beweren dat Jezus iets gedaan heeft waarop de doodstraf staat, dan zijn ze klaar.
Een collega van mijn vader kreeg eens zijn aanrijding op een kruispunt. Hij werd van de zijkant aangereden door een andere auto. Het was een kruispunt met stoplichten, dus het was wel duidelijk dat die andere auto door rood was gereden. Echter, de collega zat alleen in de auto, en in de andere auto zaten een man en zijn vrouw. Die beweerde bij hoog en bij laag dat zij groen hadden, dus dat de ander door rood moest zijn gereden. Twee tegen één, dus je kunt raden wie alle schade moest betalen uiteindelijk… Die collega was vreselijk gefrustreerd erdoor: hij was onschuldig en werd toch veroordeeld! Zo werken valse getuigenverklaringen.
Bij Jezus werkt het echter niet. Op een of andere manier zijn de leugens niet goed op elkaar afgestemd, en met valse verklaringen kan hij niet veroordeeld worden. Ik denk dat we hier wel werk van God in mogen zien. Want wat gebeurt er dan? Ten einde raad roept de hogepriester de vraag waar het om gaat: bent u de Messias, de zoon van God? Jezus, die tot dan toe zweeg, geeft luid en duidelijk een bevestigend antwoord. Daarop wordt hij dan direct veroordeeld. Niet op een onzin-aanklacht, maar op wie hij werkelijk is.
Dit is het scharniermoment in het proces. De kernzin. Jezus is de Messias. Tot nu toe had hij er niet openlijk over gesproken, anderen zelfs verboden het verder te vertellen. Maar nu komt hij er helemaal voor uit. En… het wordt zijn dood. Jezus wordt gedood omdat hij de Messias is.

[Jezus de Messias, in zijn daden/woorden…]
Ook hier is de onrechtvaardigheid groot. Direct volgt veroordeling, terwijl natuurlijk had moeten worden onderzocht of Jezus’ woorden inderdaad lasterlijk zijn. Met andere woorden: wat pleit ervoor en wat pleit ertegen dat Jezus inderdaad de Messias is? Er zou genoeg te noemen zijn geweest. Bijna al het voorgaande in het evangelie is één groot getuigenis vóór. Al de wonderen van Jezus, zijn dat niet de daden van de Messias?
Als Johannes de Doper gevangenzit en twijfelt, wijst Jezus er zelf op: de lammen lopen, de stomme spreken, de blinden zien – zelfs doden zijn er opgewerkt. Als de leiders werkelijk hadden willen onderzoeken of Jezus de Messias kon zijn, hadden ze genoeg getuigen op kunnen roepen. Jezus is niet zomaar iemand! Hij bezit goddelijke kracht en autoriteit. Maar juist dat laatste, dat gezag van Jezus, dat willen de leiders niet erkennen. Dan zouden ze zelf een stap terug moeten doen. Dan zouden ze zich iets van Jezus’ kritiek op hem moeten aantrekken. Daarom veroordelen ze hem zonder onderzoek. Ze willen niet dat het waar is!
Zo kan het nóg gaan. Dat mensen hun ideeën over Jezus al hebben, zonder dat ze ooit serieus Hem hebben onderzocht of wat er over hem is opgeschreven. Als je echt het evangelie bestudeert, ligt daar al zoveel aanwijzing in dat Jezus niet zomaar iemand was! Ja, ook als je serieus bezig gaat met de vragen naar bijvoorbeeld historische betrouwbaarheid. Maar wil je het wel weten? Ga je echt op zoek, dan moet je misschien ook Jezus’ gezag erkennen, zijn woorden op jouw leven toepassen. Het is veel makkelijker om Hem zonder onderzoek af te schrijven. Hoe is dat bij jou? Bij U? Durf je echt op zoek te gaan naar wie Jezus is, of staat je afwijzing of afstand al vooraf vast? Over onrecht gesproken…

[maar ook in zijn lijden: de profetieën vervuld]
Zo wordt Jezus veroordeeld omdat Hij is wie Hij is. De Messias, degene die door God is gestuurd en Gods macht heeft. Ten onrechte wordt hij veroordeeld. En tegelijk, dat is het wonderlijke… tegelijk bewijst juist zijn veroordeling en zijn onrechtvaardige behandeling des te meer dat hij de Messias is. Zijn wonderdaden, zijn gezag zijn daar maar één kant van. De leiders hadden dat kunnen zien, als ze wilden. Allerlei woorden van de profeten werden vervuld, zoveel tekens werden opgericht van Gods Koningschap. Maar… er zijn ook die andere profetenwoorden. Woorden waar het gaat over de knecht van de Heer die lijdt. We hoorden het uit Jesaja 50, hoe deze persoon wordt beschimpt en bespuwd. Is dat niet precies wat met Jezus gebeurde? We hoorden uit Jesaja 53, hoe de knecht van de Heer wordt mishandeld en zich niet verzet, hoe hij door een onrechtvaardig vonnis wordt weggenomen. Is dat niet juist wat de rechters hier laten gebeuren? Ze oordelen: Jezus is níet de Messias. Maar juist wat ze doen met Jezus laten ze iets heel helder oplichten: Jezus is juist Gods lijdende dienaar, degene waar Jesaja al over sprak. Zo zullen in het vervolg van Jezus’ lijdensweg nog veel meer woorden uit profeten en psalmen waar worden. Hij is het wél!
Nee, zo hadden Jezus’ rechters zich de Messias niet voorgesteld. Maar Hij is het, en juist nu komt het uit, juist door hen komt het uit. Zo wordt diep duidelijk wat ‘Messias’ betekent: niet alleen Gods macht tonen, niet alleen wonderen en wijze woorden, maar ook: verworpen worden, lijden, onrecht ondergaan… Zó is Jezus de Messias – de lijdende Messias.

[het waarom van zijn lijden: Jezus voldoet aan Gods recht]
En zo komt ook Gods recht in het spel. Jezus vertrouwt: God zal mij recht doen, ik zal aan zijn rechterhand zitten – juist zo’n zinsnede waar zijn rechters op aanslaan, zo’n claim die hen godslasterlijk in de oren klinkt. En ja, God zál Hem recht doen, Jezus zal opstaan uit de dood. Het zal Pasen worden. Volgende week mogen we het vieren.
Maar nog veel dieper komt Gods recht hier in het spel. Want daar sprak Jesaja ook al van, we hoorden het voorlezen “om de zonden van mijn volk werd Hij geslagen”. En eerder in datzelfde hoofdstuk, Jesaja 53: “om onze zonden werd hij doorboord, om onze wandaden gebroken”. Dit is het diepe geheim van Jezus’ lijden. Dat Hij niet werd veroordeeld voor zichzelf – want hij was onschuldig, zijn veroordeling was ónrecht. Maar Hij werd veroordeeld om anderen te bevrijden. Nog een keer Jesaja “hij neemt hun wandaden op zich”. En waarom? Omdat God een God is van recht. Hij wil ons mensen, Hij wil jou en u en mij, zegenen en goeddoen. Maar tegelijk moet Hij het kwaad straffen, wíl Hij het onrecht niet onveroordeeld laten. En kwaad is er genoeg, onrecht, in de grote wereld en in ons kleine leven – of bij jou niet? Hoe kan God dan op een éérlijke manier met dat kwaad omgaan? Onder het tapijt vegen kan niet, dat is niet eerlijk. Alles bestraffen zoals verdiend is wel eerlijk, maar het zou onze ondergang zijn… En daarom, dáárom is Jezus nu gekomen. Hij heeft alle straf gedragen, alle schuld op zich genomen. Hij is ondergegaan, ter dood veroordeeld, zodat wij kunnen worden vrijgesproken, kunnen léven. God is een God van recht en van genade. En daarom werd Jezus veroordeeld. Daarom ging hij onder. Door grof onrecht van mensen – zeker. Maar het grote wonder: het is tegelijk om Gods recht te handhaven, om zondige mensen op een eerlijke manier te kunnen vrijspreken. Hét wonder van het kruis.

[slot]
Laten we dat in deze dagen voor Pasen diep beseffen, en vol verwondering aanbidden. Want zóver wilde Hij gaan voor jou en mij. Hij liet zich onrecht aandoen, hij liet zich in zijn gezicht spugen door onrechtvaardige rechters. Hij zweeg toen Hij werd geslagen en vals beschuldigd. Hij verdedigde zich niet bij vonnis dat overliep van oneerlijkheid. Want Hij wílde dit ondergaan. Voor ons.
Als je dat op je laat inwerken, en dat dit nodig was, dan besef je ineens hoe weinig er van ons deugt. Hoeveel onrecht en duisternis er in je eigen hart zit, en er soms uitkomt. Dan word je heel klein. En tegelijk… tegelijk mag je geloven dat Hij je juist vrijmaakt. Dat alle schuld is betaald, dat God je vrijspreekt en aanneemt als je bij Jezus hoort – omdat Die zich liet verwerpen. Dan mag je vol eerbied blij zijn over zijn lijden. Hij deed dit voor mij! Daar raak je toch nooit over uit-verwonderd! Dan spreekt Jezus’ lijden niet alleen van recht, maar bovenal van liefde. Ongekende liefde, tot in de diepste dood.
Ja, dan wint Gods recht. Zijn recht én zijn genade. Wie Hem, wie Jezus afwijzen, wegduwen, wegwerken, die hebben alles te vrezen. Maar iedereen die beseft dat hij vrijspraak nodig heeft, die zál Hij bevrijden.

Ik sluit af met woorden van een gezang:
God vergeeft. Wie weerloos zwicht
voor het opperste gericht
die ontdekt met vrees en beven
dat de eiser voor hem pleit
dat de rechter met hem lijdt,
dat het vonnis luidt: het leven!

Amen