Gemeente van Jezus Christus,

[intro: onverwachtse omkeer]
Stelt u zich eens voor dat u de loterij zou winnen. Nu is meedoen aan loterijen niet echt iets voor een christen wat mij betreft, maar stelt u het zich eens voor! Dat je de megajackpot wint van 40 miljoen euro of zo. Dan zou je leven er ineens wel héél anders uitzien. Dingen die je nu niet kunt doen wegens geldgebrek kunnen ineens wel. Je kunt schulden afbetalen, sparen voor de studie van je kinderen en je hebt nog genoeg over voor een nieuw huis en een wereldreis. Je leven zou ineens op zijn kop staan. Of als u dat liever hebt, stel je eens voor dat je ineens een groot bedrag erft van een verre oud-oom. Volgens mij komt dat in boeken een stuk vaker voor dan in werkelijkheid… Of stel je voor dat je een schat vindt in je achtertuin, ik noem maar wat. Het zou je leven onverwachts kunnen omkeren. Alleen, de kans dat een van deze dingen gebeurt is maar klein…
Al deze voorbeelden zijn echter nog niets vergeleken met wat Jozef overkomt. Vanmorgen hebben we er al wat van gehoord toen we het Heilig Avondmaal vierden, en vanavond wil ik er verder bij stilstaan. Jozefs leven wordt in enkele momenten wel helemaal omgekeerd. Niet van doorsnee-burger naar rijke burger, maar van slaaf in de gevangenis tot onderkoning van het machtige Egyptische rijk. Daar is van krantenjongen tot miljonair nog niets bij! Hij heeft ineens meer rijkdom en macht dan hij ooit had kunnen dromen. Hij heeft een toekomst die zijn stoutste verwachtingen te boven gaat.
Weet u wat op welke verandering dit lijkt? Als je vanuit een leven zonder God een kind van Hem mag worden! Dan wordt je leven en je vooruitzicht ook anders, op een wijze die wij vaak maar amper beseffen! Als je mag vieren wat wij vanmorgen deden: mijn schuld is weg, en ik mag delen in de rijkdom die koning Jezus uitdeelt! Daar wil ik vanavond eens met u bij stilstaan, in deze dienst van dankzegging en nabetrachting, zoals dat heet.

[Jozefs complete omkering]
Wat is Jozefs leven veranderd op deze ene dag. Haal u maar voor de geest hoe hij deze ochtend begon. Een dag als alle andere, in de gevangenis. Hij zat opgesloten zonder proces, en zonder vooruitzicht op vrijlating. Zonlicht had hij al tijden niet gezien, gezond eten was er niet, en hij sliep op schimmelig stro. En dat niet alleen. Hij was een slaaf. Ook buiten de gevangenismuren was hij niet vrij. Eigendom van Potifar, zijn meester, zoals een dier of een stuk huisraad. Dát was Jozefs situatie. Bovendien nog zonder familie, ver weg van zijn eigen land. Je kon zijn toestand met recht miserabel noemen!
Maar dan de verandering! Jozef wordt uit de gevangenis gehaald omdat Farao gedroomd had. Niemand kon de droom uitleggen, en het hof was vol angst Dan herinnert de schenker zich in eens die man in de gevangenis die een droom van hem had uitgelegd. Meteen wordt Jozef gehaald. Hij krijgt schone kleren, wordt netjes gemaakt en ineens staat hij daar in een zaal van het paleis, voor de Farao zelf! U kent het vervolg denk ik: Jozef legt de dromen uit en adviseert wat de Farao moet doen.
Dan keert ineens Jozefs lot. Hij hoeft niet terug naar de cel, hij wordt zelfs niet vrijgelaten, maar de farao wijst hém aan als de man die maatregelen moet nemen tegen de komende honger. Álles verandert. Zijn naam – voortaan heet hij Zafnath-Paäneah. Zijn kleding: een gewaad van fijn wit linnen. Zoals steeds in de geschiedenis van Jozef geeft de kleding aan wie je bent. Jozef is een hoge ambtenaar voortaan. Ja, zelfs de tweede man in het rijk. Hij krijgt een nieuwe familie: als vrouw krijgt hij een voorname priesterdochter toegewezen – hij hoort nu bij de elite! Hij wordt hooggeëerd en woont in een paleis. En in plaats van nederig werk in de gevangenis mag hij de voedselvoorziening van een heel volk gaan regelen! Het moet Jozef wel duizelen denk ik… Wát een complete omkering!

[onze complete omkering]
Laten we dit eens naast de verandering zetten die een mens ondergaat als hij of zij een kind van God wordt. Hoe is de oude situatie? Hoe is het leven zónder God? In feite is dat uitzichtloos, net als bij Jozef in de gevangenis. Zonder God heb je geen werkelijke hoop voor de toekomst. De dood is het einde van iedereen. Zonder God ben je gevangen, in de macht van zonde en dood. Dat zijn grote woorden – het wil zeggen: je kunt niet écht leven op een manier waar je gelukkig van wordt. Je zit vast in allerlei dingen waar je niet uitkomt: gewoonten, karakter, foute keuzes, schuld… De gevangenis, de slavernij. Ver weg ben je van het beloofde land, net als Jozef. Je hebt geen idee hoe je daar ooit zou moeten komen.
Maar dan, als je de Here leert kennen! Als je tot Hem roept om bevrijding. Als je je vertrouwen stelt op de Here Jezus, de grote bevrijder. Wat wordt dan alles anders! Dan is het alsof er een celdeur opengaat! Alsof er zonlicht op je gezicht valt. Er gaat een toekomst open!
Jozef kreeg een nieuwe naam, dat wil zeggen een nieuwe identiteit. Wie gelooft ook – van slaaf word je kind. Jozef kreeg nieuwe kleding als teken van zijn nieuwe identiteit – wie gelooft ook, “de mantel van de gerechtigheid, een lofgewaad in plaats van rouw” zegt Jesaja. God vindt je waardevol en verheft je! Je mag gaan dienen, je krijgt een taak. Zoals farao het allemaal aan Jozef gaf, zo geeft de Here Jezus het alles aan wie gelooft – we zagen het vanmorgen uitgebeeld in brood en wijn.
Kortom: in de Here Jezus word je van arm schatrijk. Wat een omkeer! Hebt u dat echt wel eens beseft, hoe rijk u mag zijn in de Here Jezus? Of als u nog zonder Hem leeft, al zit u misschien al jaren in de kerk, hoe rijk u kunt worden in Hem? Dan wordt alles anders!
[Manasse: oude voorbij]
Dan staat er in ons Bijbelgedeelte vermeld dat Jozef twee kinderen kreeg bij zijn nieuwe vrouw: Manasse en Efraïm. Het lijkt een ingevoegde mededeling, niet zo belangrijk. Maar het is niet toevallig juist het midden van het stukje dat we lazen. Letterlijk en figuurlijk de kern! Want in de namen van zijn zoons erkent Jozef dat alles wat hij nu is en heeft, van God komt. Dankbaar erkennen wat God, dat is wat wij ook wel mogen doen op een dag als vandaag, waar onze Here ons zijn genade zo letterlijk aanreikt. Nu we het Avondmaal mochten vieren, is het niet meer dan passend dat ook wij zijn rijke gaven erkennen; net als Jozef.
De oudste zoon van Jozef noemt hij Manasse. Dat betekent letterlijk: “hij die doet vergeten”. “Want”, zo zegt Jozef, “God heeft mij al mijn moeite en heel mijn familie doen vergeten”. Dat eerste stuk snappen we wel denk ik: nu, in zijn mooie huis, met zijn vrouw en een lief zoontje, lijkt zijn tijd als slaaf en in de gevangenis wel een boze droom. Maar heeft God hem zijn familie doen vergeten? De uitspraak zelf bewijst al het tegendeel! Nee, hier is bedoeld: al de ellende in zijn familie; alles wat zijn broers hem hebben aangedaan toen ze hem als slaaf verkochten. Ook daar is hij nu los van. Het oude is voorbij.
Manasse: “God heeft doen vergeten”. Door deze naamgeving erkent Jozef God als degene die hem dit nieuwe leven gegeven heeft, deze open toekomst. Niet maar de loop van de omstandigheden, nee, zegt Jozef: Gód heeft alles omgekeerd. Hij heeft mijn moeite laten ophouden en geeft mij dit alles. Jozef erkent met deze naamgeving zijn God. God heeft het goed gemaakt! God geeft Jozef weer toekomst, en zegen in zijn gezin. En dat erkent hij met dankbaarheid.

[ons oude voorbij]
Zouden wij ook niet met dankbaarheid mogen erkennen wat God anders maakte? Wat heeft de Here Jezus niet een toekomst laten opengaan! Ik zei er net al iets over. Wég is een leven dat geen leven is, Hij laat de deuren opengaan. Hij geeft een nieuwe identiteit. Hij vergeeft, en nog zoveel meer! Zou den we Hem daar niet dankbaar voor zijn, zoals Jozef?
Laten we het niet vanzelfsprekend vinden, want dat is het niet. Vooral als u al vele jaren gelooft, al uw hele leven in de kerk komt dan kan het zo bekend klinken: Jezus bevrijdt. De Here geeft een nieuw begin. Hij vergeeft, Hij laat ons het oude achterlaten. “Hij doet vergeten,” Jozef zegt het met dankbaarheid en verwondering. Maar je kunt het ook anders opvatten: je bent écht vergeten hoe troosteloos een leven is zonder Gods liefde. Dan verdwijnt de verwondering. Overdenk dan eens wat en verschil het maakt! Nee, misschien niet in uiterlijke dingen. Maar in hoop, in toekomst, in vrede, in zekerheid.
De Here geeft niet alleen uitzicht voor later. Ook wil Hij een nieuw begin geven als het moeilijk is. Als je uitzicht weg is en je geen hoop meer hebt, kan Hij zijn licht laten doorbreken. Als je gevangen lijkt te zitten in somberheid of in omstandigheden – Hij wil ook dan u bijstaan. Hij kan alles veranderen, in één ogenblik! Wat een wónder is het, om nu al met God zelf aan tafel te zitten. En wat een wonder is het om straks in Gods koninkrijk aan zijn tafel te mogen zitten! Dan mag je verwonderd uitroepen: Hij heeft mij al mijn moeiten doen vergeten!

[Efraïm: vruchtbaar]
Jozef krijgt nog een tweede zoon. Deze noemt hij Efraïm. Dat betekent letterlijk “dubbel vruchtbaar”. Ergens wel een logische naam voor een tweede kind. Maar ook deze naam is een uiting van hoe Jakob tegenover God staat. Hij zegt erbij “want God heeft mij vruchtbaar laten worden in het land van mijn verdrukking”. Deze naam zegt eigenlijk hetzelfde als de vorige, maar vanuit een ander perspectief. Manasse kijkt achteruit: wat is nu verleden tijd: moeite, onvrijheid enzovoorts. Efraïm kijkt vooruit: wat mag ik nu ontvangen en doen? Ik ben vruchtbaar geworden, zegt Jozef. Voor hem was dat letterlijk, met zijn tweede zoon. Maar we mogen het ook breder zien: zo deed Jozef ook vruchtbaar werk dat velen in leven hield.
Ieder die gelooft mag vruchtbaar zijn. Niet slechts dankbaar voor verlossing, maar vruchtbaar. In de Bijbel is vrucht een heel gewone beeldspraak voor een leven naar Gods wil. Vrucht dragen, dat is goede dingen doen. Is uw leven vruchtbaar? Voor God en voor anderen? Vruchtbaar, dan denk ik ook aan de vrucht van de Heilige Geest die rijpt: liefde, vreugde, vrede, enzovoorts. Dat werkt de Geest in het leven van ieder die gelooft. We hoeven ons niet krampachtig in te spannen om ‘goed te worden’. Welnee! We mogen, zoals de catechismus dat zo mooi zegt, “Gods geest in ons laten werken”. Niet alleen de verlossing, ook de vernieuwing is gave van God. Als we vanmorgen het Heilig Avondmaal mochten vieren, is dat voedsel tot versterking van het nieuwe leven in ons. Laat het dan ook deze uitwerking in ons mogen hebben: dat we vruchtbaar mogen zijn, dubbel vruchtbaar zelfs. En laten we nooit denken dat wíj het wel goed doen. Ook voor vruchten die we dragen, mogen we dankbaar God loven zoals Jozef. “Híj heeft mij vruchtbaar doen worden”
[slot]
Wat zit er dan veel in de namen die Jozef aan zijn zonen geeft. Eigenlijk het hele leven als christen. Eerst de verandering – de verlossing. “Het oude is voorbijgegaan, zie, het is alles nieuw geworden”. Bevrijd uit de gevangenschap, geen slaaf meer, geen uitzichtloosheid. Dat is allemaal van vroeger Manasse: “God heeft mij mijn moeite doen vergeten” – en toch niet helemaal, want als je soms beseft hóe bevoorrecht je positie is bij de Here, wát een verschil dat maakt, dan word je juist extra dankbaar.
Maar dan blijft Jozef daar niet bij staan. Dan begint het pas, zou je kunnen zeggen. In zijn nieuwe positie heeft hij nieuwe taken. Er rijpt vrucht. “God heeft mij vruchtbaar doen worden” – Efraïm. Dat is het vervolg, in het leven van ieder die gelooft – de heiliging, het vernieuwd worden door Gods Geest en kracht. Ook dat geeft Hij.
Jozef krijgt het allemaal, het overkomt hem bijna. En zo krijgen wij ook zóveel van onze God. Alles wat het Heilig avondmaal symboliseert: vergeving. Aanneming tot kinderen. Eeuwig uitzicht. Maar ook de vernieuwing, de vruchten. “Uw vrucht wordt uit mij gevonden” zegt een profeet.
Laten we dan dankbaar beseffen wat de Here ons geeft. In het Heilig Avondmaal, en telkens weer. Laten we Hem erkennen, zoals Jozef deed. Laten we rusten in Hem, en laten we vruchtdragers zijn. Wat heb je dan al veel. En wat ligt er dan nog veel in het verschiet. Jozef heeft het over “vruchtbaarheid in het land van mijn verdrukking”. Hij is niet in het beloofde land – hij is nog in den vreemde; net als wij allen eigenlijk. Maar ieder die aan de Here vasthoudt mag weten: de verdrukking zal ten einde komen. Dan mogen we eeuwig aanzitten aan het feestmaal van de Here!

Amen