Gemeente van Jezus Christus

[intro: geluk]
een tijdje geleden stond in de kranten deze kop: ‘Nederlanders gemiddeld zeer gelukkig’. Volgens een onderzoek zouden de inwoners van ons land tot de gelukkigste van de wereld behoren. Mooi natuurlijk, als het waar is! Hoe kwam de krant tot dit bericht? In Nederland wordt jaarlijks onderzoek gedaan naar de ‘levenstevredenheid’ van de bevolking. Of anders gezegd, een paar duizend mensen krijgen de vraag voorgelegd: wat voor rapportcijfer geeft u aan uw leven? Nederlanders blijken dan hun leven gemiddeld een 8 te geven.
Die krantenkop had dus moeten luiden: ‘Nederlanders gemiddeld zeer tevreden’. Maar ben je dan ook gelukkig? Kun je geluk in een cijfer vangen? Wanneer ben je eigenlijk gelukkig? Als je de Staatsloterij wint? Ja dan heb je geluk, maar dat is nog wat anders dan gelukkig. Bent u gelukkig trouwens, of jij? En waarom vind je dat?
Ik keek eens wat Wikipedia ervan zegt, de online encyclopedie. Daar is te lezen “Gelukkig zijn kan worden omschreven als het tevreden zijn met de huidige levensomstandigheden”. Zo is de gedachte blijkbaar in onze cultuur. Geluk = tevredenheid = het leven hebben wat je wenst. Geluk dat afhangt van de omstandigheden, en dus altijd bedreigd is. Want wat kan er niet gebeuren? Je kunt failliet gaan, ontslagen worden of ziek, vul maar in. Maar… kun je ook gelukkig zijn als niet alles naar wens gaat? Als je niet alles hebt wat je zou willen? Is er geluk dat blijvend is?
Gelukkig. Dat woord vinden we ook in het Bijbelgedeelte van vanmorgen. ‘Zalig’ zegt onze Herziene Statenvertaling. Maar onze Heer Jezus geeft een heel andere kijk op wat echt geluk is! Zalig, gelukkig zijn… armen van geest, treurenden. Mensen die hongeren en dorsten. Hoe kan dat?

[context]
Even voor het verband; we lazen samen de beginwoorden van de zogenaamde ‘Bergrede’. De naam spreekt voor zich. Jezus is op een berg geklommen en spreekt daar een rede uit, een toespraak. Een hoogst belangrijke toespraak! Wat hij zegt is wel de ‘grondwet van Gods koninkrijk’ genoemd. Van fundamenteel belang! Daarom zal ik de komende tijd ook een serietje preken houden vanuit deze Bergrede.
De evangelist Mattheus tekent Jezus hier als een nieuwe Mozes. Net als Mozes bij de berg Sinaï Gods wetten gaf, zo geeft Jezus hier Gods grondwet vanaf een berg. Wetten en aanwijzingen die die van het Oude Testament overtreffen! Dat zullen we in het vervolg nog wel horen. Jezus is de nieuwe wetgever. Dat zegt zijn zitten op een berg.

[verklaring ‘zalig’]
Alleen, het stukje dat we vandaag voor ons hebben bevat nog geen geboden. Je zou het een soort introductie kunnen noemen, een voorwoord. Een verklaring die de toon zet voor wat we de komende weken nog zullen horen. En die verklaring gaat dus over wie er werkelijk gelukkig zijn. “zalig zijn…” lezen we acht maal. ‘Zalig’ is een ouderwets woord, ik krijg er een beetje een rozig-zwevend gevoel bij. Dat bedoelt Jezus niet! Hij heeft het niet over hoe je je voelt, maar hoe het echt ís. Voelt het zalig, als je arm van geest bent, als je treurt? Het lijkt me van niet! Maar Jezus zegt: dan ben je tóch zalig, gelukkig. Gelukkig, niet als gevoel, maar als werkelijkheid. Hoe kan ik het in normaal Nederlands zeggen? “Gefeliciteerd” zegt Psalmen voor nu. Je bent te feliciteren! Echt gelukkig, dat is geen gevoel – daar kun je een pilletje voor slikken. Maar echt gelukkig – goed, gefundeerd leven, vrede, liefde kennen. Dat alles zit er in. ‘Sjaloom’ noemt de Bijbel het. Dat het góed is! Zou je dát niet willen hebben?

[ander geluk dan deze wereld, paradoxaal]
Echt gelukkig. Wanneer ben je dat? Dan zegt Jezus dingen die verbazing oproepen. Gelukkig ben je als je arm van geest bent, als je treurt, als je zachtmoedig bent, als je hongert en dorst naar gerechtigheid, enzovoorts. Dat is zo ongeveer het tegenovergestelde van wat er algemeen gedacht wordt. Een coach of motiverende spreker van nu zou eerder dit zeggen (kijk maar mee in uw bijbel)
Gelukkig ben je als je weet wat je kwaliteiten zijn – niet arm van geest!
Gelukkig ben je als je géén verdriet kent – niet treurt
Gelukkig word je als je voor jezelf opkomt – niet van dat nederige
gelukkig word je alleen als je het onrecht in de wereld van je af kunt zetten
Om gelukkig te zijn moet je allereerst voor jezelf zorgen. Je moet durven genieten! En een ander moet je de waarheid durven zeggen
Geluk, dat is als je rustig kunt leven zonder zorg
Naar zulk geluk zoeken er zovelen. Maar Jezus zet de zaken op hun kop! Hij zegt eigenlijk dit: écht gelukkig ben je als je niet tevreden bent in het hier en nu! Een prikkelende paradox! Degenen die volgens algemeen idee gelukkig zijn – met een lieve partner, een goede baan, gezondheid en vrienden – die noemt Jezus niet. Nee, Hij zegt feitelijk: als je het hier niet hebt gevonden, en ook niet kunt vinden; als je daar ook niet voor leeft – dán ben je gelukkig!
Hij moet wel een ánder geluk bedoelen dan dat van huisje- boompje- beestje! En dat is ook zo. Geluk bij God! Geluk met een andere basis en een andere maatstaf. Wat wonderlijk is dit. Je ziet Hem als het ware zitten op die heuveltop, en jij als één van de luisteraars. Luister! Met rustige woorden roept de Heer een heel andere wereld op. Gelukkig, zegt Hij, gelukkig ben je, acht maal. En al luisterend komt er verlangen in je op. Gelukkig de armen van geest, gelukkig de… Je begint te beseffen: Híer moet ik zoeken, waar Jezus wijst. God zien, zijn koninkrijk vinden. Barmhartig zijn, vredestichten. Mijn methode deugt niet: vastklemmen aan wat ik heb en bedreigingen wegslaan.
Gelukkig, écht gelukkig! O, zou je het niet willen zijn? Of… of zoek je nog altijd naar het geluk op de andere manier: in je omstandigheden? Vind je het daarin? Laat de woorden van Jezus dan je blik verbreden vanmorgen!

[verlangen naar dit geluk]
De zaligsprekingen vallen uiteen in twee groepen van vier. De eerste vier gaan vooral over een houding, en de tweede vier vooral over handelen. Over allebei wil ik iets zeggen.
De eerste vier groepen mensen die Jezus ‘gelukkig’ noemt, beginnen in de grondtaal allemaal met dezelfde letter. Teken dat ze bij elkaar horen! En ze tekenen een bepaalde houding. Arm van geest – dan ben je iemand die het niet allemaal kan en weet. Dan ben je iemand die weet van je eigen beperkingen en tekortkomingen. Dan verwacht je het niet van jezelf, maar van God. Treurenden, dat zijn mensen die treuren om wat er niet klopt in de wereld en in hun eigen leven. Zachtmoedig, of nederig: dan zet je jezelf niet op de eerste plek. Hongeren en dorsten naar gerechtigheid: dan zie je ernaar uit dat de dingen réchtgezet worden in de wereld, dat Gods wil eindelijk gedaan wordt. U hoort wel: dit zijn niet vier soorten mensen, maar één soort. Mensen die verlangen. Ik denk dat dat een kernwoord is: verlangen. Mensen met een houding van verlangen. Een verlangen dat door niets in deze wereld verzadigd kan worden. Al heb je geld, partner, huis – toch heb je het niet. Je bent zelf niet zoals het zou moeten, en de wereld is niet zoals het zou moeten in Gods licht.
Dan denkt u misschien: ben je gelukkig, als je altijd zó in het leven staat? Ja! Waarom? Omdat je verlangt naar Gods nieuwe wereld. Zijn koninkrijk dat komt. Je hebt gehoord van God en zijn bedoelingen, en díe staan nu bovenaan. Een verlangen dat uitstijgt boven huisje- boompje- beestje; niet ik-gericht maar op God gericht. En bovenal: een verlangen dat vervuld zal worden! Want, zegt Jezus, voor jou ís het Koninkrijk van de hemel. Je zúlt God zien. je zult verzadigd worden. Het komt, en jij mag er in delen!
Een ander vindt het misschien onzin en wensdromen. Maar Jezus gaat niet argumenteren. Hij zet het gewoon neer, met macht. Gelukkig ben je, met deze houding. Niet als je het hebt, maar als je het niet hebt. Dat verlangen op zich is al meer geluk dan dat van geld en goed. Nu al gelukkig. En straks, straks zal blijken dat je gelijk had. Dan mag je delen in Gods koninkrijk. Prijs jezelf gelukkig!
Nee, zult geluk is geen zalig gevoel. Het is een verlangen, een weten, een vertrouwen op Gods toezegging. Jezus proclameert: zalig bén je! Ongrijpbaar feit. Zijn woorden trekken met wonderlijke kracht. Kent u er iets van? Zou je het wíllen kennen?

[leven dat erdoor gestempeld wordt]
Dat brengt me bij de tweede groep van vier zaligsprekingen. Daar gaat het niet zozeer om de houding, als wel om het handelen. Zalig zijn de barmhartigen – ook dat is niet een gevoel, maar mensen die handelen uit bewogenheid met anderen. Zalig de reinen van hart – je zou het niet zeggen, maar ‘zuiver van hart’ betekent allereerst: eerlijk zijn. Een mens uit één stuk. Geen leugen of list in je leven. Vredestichters – dat spreekt voor zich. Vérder gaan dan leven en laten leven, maar vrede stíchten waar het kan. Vervolgd om de gerechtigheid: tegenstand krijgen omdat je het leeft zoals God wil.
Handelen, daar gaan de tweede vier over. Dán ben je gelukkig, zegt Jezus, als je zo leeft. Hoewel het niet de makkelijkste weg is naar een onbezorgd leven op aarde – het eindigt niet voor niets met vervolging, tegenstand.
Waarom zou je zo handelen? Misschien denk je: voor de beloning. Want die zegt Jezus er telkens bij: Gods kind zijn, zijn Rijk beërven. Maar nee, daar gaat het niet om. Het handelen volgt uit de houding. Uit het verlangen naar Gods wil en wereld. Je ziet uit naar een wereld waar Gods wil wet is, daar ben je door gegrepen. En daarom leef je nu al als mens van God. Je wilt zijn zoals Hij vraagt, zoals Hij zelf is ten diepste: barmhartig en rein en verzoenend en rechtdoend.
Is dat makkelijk? Nee, totaal niet. Je moet telkens weer je falen toegeven. Je merkt dat het weinig helpt, tegenstand oproept wellicht. Een eenzame weg soms. En toch… tóch ben je gelukkig! Want dit is de weg met de Heer. De weg van zijn Rijk.
Voelt u de aantrekking? Om onverdeeld voor Hem te leven? Is dit úw weg? Jezus zegt: gelukkige jij! Wie het hier en nu wil vinden, zal deze weg niet inslaan. Maar hoor wie Jezus het échte geluk toezegt!

[kijk in de spiegel]
De zaligsprekingen. Wat wilde Jezus ermee? Allereerst zijn leerlingen bemoedigen. Ze waren Hem gaan volgen en zitten aan zijn voeten. Als Jezus spreekt herkennen ze zichzelf: dit ben ik! Ik begrijp er zo weinig van allemaal, en nu… nu noemt Jezus me zálig! Ik zie het vaak niet zitten, en nu zegt Jezus: gelukkig ben jij!
Zo mogen we ook nu de zaligsprekingen horen. Om te zien af we onszelf er ook in herkennen. Om dan bemoedigd verder te gaan. ‘Jezus zegt dat ik gelukkig ben! Tóch!’ En om zo aangespoord te worden om des te meer op zijn weg te gaan.
Maar naast Jezus’ trouwe leerlingen luisteren er nog veel meer, toen en nu. Ook voor hen zijn deze woorden een spiegel! Laat het je prikkelen. Zó ben je echt gelukkig – en hoe is dat bij mij? Ben ik zo? Wil ik zo zijn? Stel uzelf die vragen maar! Want uit onszelf zoeken we het geluk elders – dan denken we niet aan God of aan zijn wil en zijn toekomst. “Tevreden zijn met je levensomstandigheden” – is dat uw geluk, of het jouwe? Jezus zegt: gelukkig ben je als je het niet níet vindt, niet vinden kunt of zelfs wilt.

En als je jezelf nu helemaal niet herkent in de spiegel van de zaligsprekingen? Dit Bijbelgedeelte geeft geen antwoord. Het is géén oproep: doe je best zo te worden, dan krijg je Gods geluk. Het is een beschrijving, meer niet. Hoe word jij, hoe word ik óók zo iemand? In houding en handelen gericht op God en zijn wil? Dan moet je een ander mens worden! Daar kan alleen de Heilige Geest voor zorgen. Maar geloof me: daar wíl Hij voor zorgen. Vraag er maar om, om die andere houding, en dat andere handelen. En trouwens, als dit alles u aantrekt, zou dat geen teken zijn dat Hij al in u bezig is? Bid om een ware leerling te zijn! En tegelijk: richt uw leven er maar naar. Geloven is een werkwoord. Bid om de houding, en begin met het handelen!

[slot]
Wanneer ben je gelukkig? Als je op weg bent naar Gods koninkrijk. Dan zal je honger en dorst naar recht verzadigd worden; dan zul je de Heer zien. Dan kun je nu al een kind van God genoemd worden. Hoe zit dat bij jou?
Gelukkig ben je, als je Jezus’ woorden hoort en doet en bewaart in je hart.

Amen