Gemeente van Jezus Christus,

[intro: vele kerkverbanden]
de kerk en de kerken, daar gaan we het vanavond eens over hebben. De kerken, ja want daar zijn er veel van. Hier in Poeldijk valt het wel mee: je hebt de Rooms-Katholieke kerk, en je hebt deze hervormde of protestantse kerk – meer is er niet. Maar als je wat bekend bent in het Westland weet u wel dat er nog veel meer kerken zijn hier in de buurt. De vrijgemaakte kerk in Monster, en de oud-gereformeerde gemeente. In ‘s-Gravenzande de hersteld hervormde kerk, en de christelijk gereformeerde, en de gereformeerde gemeente, en de christengemeente, en de Pinkstergemeente… En ik zou er nog meer kunnen noemen. Misschien hebt u wel familieleden of vrienden in één van deze kerken. Soms maakt dat niets uit, maar het kan ook aanleiding geven tot verhitte discussies!
Het hangt denk ik mede van je leeftijd af hoe je tegenover die grote verscheidenheid aan kerken staat. Jongeren kan het weinig schelen, terwijl ouderen vaak veel meer belang hechten aan een kerkverband. Vroeger werden de verschillen tussen kerken veer scherper aangezet. Je had de verzuiling, je had een roomse voetbalclub of een gereformeerde tuindersbond. Je had stoeten kerkgangers die elkaar op zondag niet aankeken… Ik heb er inmiddels aardig wat verhalen van gehoord. Als gereformeerde trouwen met een hervormd meisje, dat kon volgens sommige ouders écht niet. Laat staan met een katholiek. “Twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen”. Terwijl tegenwoordig ouders allang blij zijn wanneer hun kind met iemand aankomt die tenminste nog wát gelooft. Ontkerkelijking doet één goed ding: het brengt christenen naar elkaar…
Mar toch: kerken zijn er nog genoeg. In Veenendaal, waar ik ben opgegroeid, kun je bijna 40 kerken vinden van zo’n 25 verschillende kerkgenootschappen. Zou dat nu Gods bedoeling zijn met zijn gemeente?

[Bijbel: één Kerk – nl. wie bij Christus horen]
Hoe moet je daar nu mee omgaan, met al die kerken? Laten we snel naar de Bijbel gaan! In Johannes 17 horen we Jezus zelf spreken. Hij spreekt tot zijn Vader, Hij bidt. En wij mogen meeluisteren. Indrukwekkende woorden zijn het, diep en hoog. En… erg beschamend voor ons, verdeelde christenen. Jezus heeft eerst gebeden voor zijn 12 leerlingen. Dan bidt hij ‘voor allen die door hun woorden geloven zullen’. Wat bidt de Here dan voor hen – voor ons, eigenlijk? “Dat zij alleen één zullen zijn”. Eénheid, dat is de bedoeling. Niet verdeeldheid, nog minder vervreemding.
En ach, dat wist u vast wel. Maar nu moeten we goed opletten: wat voor éénheid? “Dat zij één zijn zoals Wij één zijn (Jezus en de Vader); Ik in hen, en U in mij”. Eénheid in Jezus zelf. Eenheid in Hem, dáár gaat het om. Wat is de kerk? Het zijn de mensen die bij Jezus horen. Niet een kaartenbak of een gebouw of een genootschap. De kerk – dat zijn de mensen waarvan dat geldt wat Jezus zegt “ik in hen, en zij in Mij”. Het is precies wat Paulus ook vraagt: “dat Christus door het geloof in uw harten woont, en en u in de liefde geworteld en gefundeerd bent”. Een geestelijke eenheid, door geloof in dezelfde Heer. Dáár gaat het om. Mensen kunnen in een gebouw zitten met in grote letters ‘kerk’ erop, maar als Jezus er niet bij is, dan is het géén Kerk in de Bijbelse zin. En anderzijds, als mensen samen in een schuurtje bijeenkomen en Jezus’ liefde bindt hen samen, dan is daar de Kerk. Kerk betekent in het Grieks ‘dat wat van de Heer is’ – van Jezus.
Omdat er maar één Heer is, kan er ook maar één Kerk zijn. De Bijbel spreekt niet over kerkverbanden. Wel spreekt ze over de kerk tegenover de ketterijen, de dwaalleraars. Niet alles was zich kerk noemt, is het echt! Daar kan ik nu niet diep op ingaan. Maar ten diepste gaat het om de éne vraag: Heb je Jezus lief, is Hij je Heer, volg je Hem? Ketters en dwaalleraars zijn er ook vandaag, maar dat laat ik nu liggen. Voor nu zitten we met een ander probleem: kerken die zeggen ‘Ja, Jezus is onze Heer’, en die dat serieus menen en ernaar proberen te handelen – van die kerken en groepen zijn er ook zoveel verschillende!

[verbinding met elkaar in Christus]
En toch zijn de gelovigen in die verschillende kerken en gemeentes één, geestelijk één. Als God je Vader is, dan zijn anderen met dezelfde Vader toch je broers en zussen? Als je Jezus’ liefde hebt leren kennen, dan ben je toch als vanzelf verbonden met anderen die ook met Hem leven? Eénheid, dwars door barrières heen van ras of geslacht of leeftijd, en dus ook door de barrière heen van kerkmuren. In zekere zin hóef je niet eens de eenheid te zoeken met andere kerken waar Jezus is – je bént al een. In Hem. U begrijpt, dit relativeert enorm het belang van die kerkmuren, ja zelfs het belang om ze op te ruimen.
Die éénheid in Christus, wat is dat voor een eenheid? Niet een organisatorische eenheid, van synodes en kerkordes en dergelijke. Al is het mooi als je ook daarin elkaar kunt vinden. De eenheid in Christus is niet een organisatorische, maar een organische eenheid. Organisch, als een organisme in de natuur. Een boom is misschien een goed beeld. Hij heeft vele takken, maar allemaal groeien ze uit de ene stam, allemaal krijgen ze hun voedsel uit dezelfde wortel. De takken, dat zijn de kerkjes die je overal ziet staan. Maar de stam is het geloof, de wortel is Christus. Een organische eenheid.
Er is nog een veel Bijbelser beeld voor deze organische eenheid: dat van een lichaam met lichaamsdelen. Elke afzonderlijke kerk is deel van dat éne, wereldwijde lichaam van Christus. Of eigenlijk: ieder die ‘in Christus’ is, uit welke kerk dan ook, is deel van dat lichaam. Want ik zei al, de Bijbel kent het hele idee van kerkgenootschappen niet. De Kerk is eerst en vooral een organische eenheid van mensen, van allen die één zijn in Christus! Degenen die ‘leven uit de Bron’, zoals we vanmorgen hoorden.

[kerkverbanden, fout?]
Maar wat dan met die vele kerken en kerkverbanden die er zijn: protestants, gereformeerd, hervormd, evangelisch… Voegt dat nog iets toe? Of is dat alleen maar verkeerd?
Op zich is het niet verkeerd als er verschillende kerken in één plaats zijn. Een kerk – ik bedoel een groep mensen die samen bij Christus horen – moet toch een beetje een werkbare grootte hebben. Dat kan door in één plaats drie hervormde gemeentes te hebben, maar het kan ook een hervormde, een christelijk gereformeerde en een katholieke kerk zijn. Als, en dat is belangrijk, als ze elkaar maar kunnen zien als ‘filialen’ van dezelfde ene Kerk van Christus. Als ze zich maar niet afzetten tegen elkaar of beconcurreren. Als ze elkaar kunnen erkennen en herkennen in Christus, ondanks verschillen die er zijn. Dan maakt het feitelijk niet zoveel uit of ze van één kerkgenootschap zijn of niet. En ik moet zeggen, tegenwoordig lukt dit samenleven beter dan vroeger. Al is het maar doordat de kerken merken dat ze elkaar nodig hebben in deze tijd van ontkerkelijking
In de praktijk echter heeft de kerkelijke verdeeldheid echter vaak negatieve gevolgen. Ze bouwt muren en scheidt broeders en zusters. Wat is hier in heden en verleden niet veel fout gegaan! Ik heb gewoon geen zin om die verhalen hier op te halen. Hoe hele families verscheurd werden door kerkelijke onenigheid, en ga zo maar door.
Bovendien: het feit dat er zoveel kerken zijn verhindert dat de geestelijke eenheid, waar die er is, omgezet wordt in zichtbare eenheid. Om maar een voorbeeld te noemen: u en ik mogen niet deelnemen aan de eucharistie in de Rooms-Katholieke kerk; althans volgens de officiële regels daar. Júist waar de eenheid in Christus zichtbaar zou moeten zijn, bij brood en wijn die zijn lichaam en bloed zijn, daar is de verdeeldheid voelbaar…
Of, een ander voorbeeld: ik mag niet preken in een christelijk gereformeerde of vrijgemaakte kerk, en een predikant van daar niet bij ons. Niet dat ik daar in de praktijk zo op zit te wachten, maar het feit dat het niet mág. Terwijl ik overtuigd ben dat de preken helemaal niet zoveel verschillen. (Er wordt trouwens aan gewerkt dat zoiets wél kan in de toekomst!)
Kerkelijke muren scheiden en schaden, maar ze voegen zelden iets toe. Ze dragen er in elk geval toe bij dat je langs elkaar heen leeft.

[je hebt elkaar nodig]
En daarom wil ik met u nog even naar iets wat Paulus zegt. Want al erken je andere kerken, diep in ons hart denken we toch al snel: wij hebben de waarheid! Fijn dat anderen daar ook iets van zien… En we meten de andere groep af aan onze eigen geloofsinzichten. We gaan als vanzelf uit van onszelf. Maar luister nu eens wat Paulus zegt: hij bidt “dat u ten volle zou kunnen begrijpen, samen met alle heiligen, wat de breedte en lengte en diepte en hoogte is van de liefde van Christus”. Wat zegt hij? Alleen sámen met alle heiligen, met alle gelovigen wereldwijd en in alle kerken, kunnen we vatten hoe groot Gods redding is. Ons geloof is hopelijk waar en goed, maar het is per definitie onvolledig. God is zo groot, wie zou kunnen beweren dat hij of zij Hem helemaal kent? Ieder heeft zijn eigen blinde vlek en focuspunt, elke kerk of gemeente. En daarom kun en moet je als christenen uit verschillende kerken van elkaar leren! Wat jij niet ziet, ziet die ander wellicht, en andersom. Je hebt elkaar nódig. Door naar elkaar te luisteren verdiept je geloof en word je soms gecorrigeerd. Dus het gaat om méér dan de ander herkennen als broeder of zuster. Je kunt zoveel leren van elkaar!

Om maar een voorbeeld te noemen: de pinkstergemeentes wijzen ons op het werk van de Geest, op een manier die voor ons nieuw is. De Rooms-Katholieke kerk wijst ons erop dat we het heilig avondmaal wel erg weinig vieren. De zogenaamde ‘zware’ kerken leren weer ons dat de Here God een heilige en ontzagwekkende God is, niet je vriendje. Een gemeente waar ze klappen en dansen en juichen leert ons, stijve protestanten, hoe je hele lijf en leven mag meedoen om God te loven… En ga zo maar. Andersom zullen ze natuurlijk vast ook van ons kunnen leren.
Samen met alle heiligen! Je hebt elkaar nodig, want God is goter dan onze blik. Daarom moet je trouwens ook erg oppassen om een kerk of groep af te schrijven. Dwalen ze echt, of hebben zij een gezichtspunt dat ver van ons afstaat?

[samen getuigen]
Samen met alle heiligen! Ook om een geloofwaardig getuigenis te geven aan anderen. Jezus bidt “dat zij één zullen zijn… opdat de wereld zal geloven”. Wat doet het een afbreuk aan de aantrekkingskracht van de kerk, dat ze zo verdeeld is! “Moet ik christen worden?” zegt iemand. “Welke van de honderd soorten dan wel?” Wat hebben de ruzies en scheuringen in kerken geen enorme afbreuk gedaan, mensen niet getrokken maar juist vervreemd van Christus. Nee, we hebben elkaar nodig. Samen, éénsgezind, kan er in de kerk pas echt iets blijken van wie de Here is. Alleen sámen kun je aantrekkelijk zijn voor mensen. Als het duidelijk is dat je niet voor je eigen club aan het werven bent, maar voor Christus, wiens liefde jouw levensbron is.
Verdeeldheid is schadelijk en schandelijk – juist gezien onze roeping als kerk om iets te weerspiegelen van God. Jezus zegt “dat zij één zijn zoals Wij één zijn”. Als je samen optrekt in missionair werk heb je trouwens ook gewoon meer te bieden aan geïnteresseerden. Niet één soort kerkdienst waar je je maar in moet voegen, of één zoekerskring, maar een variëteit die meer mensen aanspreekt. Samen met alle heiligen, ook hier!

[slot]
De kerk en de kerken. Het moge duidelijk zijn, hier is nog veel over te zeggen. Kerkelijke verscheidenheid is niet erg. Goed zelfs, om te voorkomen dat we opgesloten raken in onze eigen gewoontes en ons eigen gelijk. Kerkelijke verdeeldheid: nee! Er is maar één Kerk, de gemeenschap van hen die bij Jezus Christus horen. Hoe ráár is het dan dat die mensen verdeeld zijn over zoveel groepen en genootschappen. Als het goed is, zou de geestelijke eenheid weerspiegeld moeten worden door een eenheid in de praktijk.
Laten we dáár dan naar zoeken! Naar eenheid tussen hen die een zijn. En dan bedoel ik niet zozeer bezig gaan met fusies en eenwordingsprocessen. Wat hebben die de afgelopen dertig jaar niet een energie gevreten in de Protestantse Kerk en haar voorlopers! Er zijn zelfs, helaas, twee nieuwe kerkverbanden uit ontstaan. Nee, aan fuseren zin we vrees ik niet toe. Laten we eerst maar eens beginnen met elkaar herkennen als broeders en zusters. Niet langs elkaar heenleven, maar hartelijk contact houden. Samenwerken waar dat kan. Van elkaar leren. Gaan waar de Geest leidt. Dan komt de organisatorische eenheid wellicht ook wel. ‘Oecumene van het hart’ – daar begint het. Samen levend vanuit de éne Bron, Christus zelf. Samen dienend in de wereld. Samen met alle heiligen, in de lengte en breedte, diepte en hoogte van Gods heil. Om ééns samen als één triomferende Kerk de lof te zingen van het Lam!

Amen