Gemeente van Jezus Christus,

[intro: mensen opofferen voor groter goed]
ik wil u in gedachten even terugverplaatsen naar het begin van de tweede wereldoorlog, nu al bijna een mensenleven geleden. De tweede wereldoorlog, en dan niet hier, maar in Engeland. De Duitsers voerden in die tijd hevige bombardementen uit op de Engelse steden en fabrieken. Voortdurend leefde de bevolking in angst dat hun stad het doelwit zou worden!
Er waren Engelse afluisterspecialisten die het Duitse radioverkeer opvingen en probeerden af te luisteren. Dat lukte niet goed, want alles was gecodeerd. Na verloop van tijd echter wist men de Duitse code te kraken. Vanaf dat moment konden de Engelsen meeluisteren met de communicatie, zonder dat de vijand het wist. Dat was een groot voordeel natuurlijk!
Zo hoorden ze ook over een groot bombardement dat zou plaatsvinden op een bepaalde stad. De Engelse regering vroeg zich af wat ze zou doen: de stad evacueren? Alles ontruimen? Dat zou veel mensen het leven redden! Maar… dan zouden de Duitsers natuurlijk ook meteen weten dat ze waren afgeluisterd. Dan zouden ze hun codes veranderen, en dan waren de engelse codekrakers weer terug bij af. Wat zou het niet veel voordeel opleveren als ze konden blíjven afluisteren!
Daarom besloot de regering de stad niet te evacueren. Want, zo was de redenering, als we kunnen blijven afluisteren spaart dat op de langere termijn veel meer levens, het kan zelfs de uitkomst van de oorlog beslissend beïnvloeden. Niet evacueren dus! Er zouden door deze beslissing mensen omkomen, dat was zeker. Ze werden opgeofferd voor het grotere belang. Wat een beslissing, om zo te beschikken over mensenlevens!

[Kajafas’ redenering]
We hoorden in de Bijbel iemand iets zeggen dat hier wel op lijkt. “U overweegt niet dat het nuttig is dat één mens sterft voor het volk, en niet heel het volk verloren gaat!” Offer maar één leven op om er meer te redden, zegt hogepriester Kajafas.
Jezus heeft zojuist Lazarus uit de dood opgewekt. Een groot wonder, een teken van zijn macht! Veel mensen zijn daardoor in Hem gaan geloven. Maar anderen gaan de Joodse leiders waarschuwen. Zij zijn niet zo ingenomen met dit wonder! Die Jezus wordt steeds populairder, véél te populair. En dat mag niet, dat moet stoppen. Geen moment staan ze open voor het idee dat Jezus inderdaad weleens heel bijzonder zou kunnen zijn, dat Hij van God komt. Nee, Jezus’ invloed moet worden ingedamd!
Wat moeten we beginnen, vragen de leiders zich af als ze zijn samengekomen. Ze zijn bang voor de Romeinen die op dat moment de macht in handen hebben in Israël. Er zijn al vaker mensen geweest met messiaanse pretenties, en altijd liep dat uit op hardhandig ingrijpen door Romeinse soldaten. Als zóveel mensen Jezus volgen, zal het dan ook nu niet zo gaan? Misschien wil Jezus wel koning worden, en dat zullen de bezetters nooit tolereren! Dan wordt het opstand en burgeroorlog! De Joodse leiders zien in gedachten de tempel al in vlammen opgaan, en hun volk onderdrukt door romeinse legioenen. Wat te doen om dit doemscenario te voorkomen?
Dan staat Kajafas op. Hij zegt: jullie denken niet na! Het is heel simpel: deze man moet opgeofferd worden in het algemeen belang. Jezus moet weg, dan is het gevaar geweken. Met andere woorden: laat hij sterven, dat is het beste voor iedereen. Een offer in het algemeen belang. En zo wordt besloten. Het doel heiligt de middelen, toch?

[werkelijk motief: zelfhandhaving]
De hogepriester spreekt mooie woorden over ‘nut’ en ‘volksbelang’, maar is dit echt wat hem en de anderen drijft? Deels wel, de dreiging van de Romeinen is niet denkbeeldig. Maar… volgens mij zit er vooral iets anders onder. Jezus bedreigt hun positie. Door zijn woorden, door de onrust die Hij veroorzaakt… Zou dat niet eerder zijn wat er speelt? Niet voor niets zegt Kajafas: ‘het is nuttig voor ons als hij sterft’. De Joodse raad had alleen maar macht omdat de Romeinen hen die macht verleenden. Zij moesten de boel rustig houden, en anders mochten ze verdwijnen. De Romeinen benoemden in die tijd de hogepriesters of zetten ze af, net wat ze wilden. Vreest Kajafas misschien dat hij zijn positie zal kwijtraken, als Jezus teveel onrust veroorzaakt? Ik denk het wel! Onder de mooie woorden hoor je het ware motief om van Jezus af te willen: zelfhandhaving.
Makkelijk is dat, een ander opofferen, terwijl je je eigen positie intussen daardoor handhaaft. Zo gaat het soms nog steeds in de politiek. Er is zelfs een speciaal woord voor: iemand ‘slachtofferen’ om jezelf of je partij te handhaven. Dit is één van de dingen die het wantrouwen in de politiek voedt: hoe mensen met macht zelden zelf een prijs betalen voor hun beslissingen. Aardbevingen zijn er in Groningen, niet in Den Haag. Vliegtuigen over de Veluwe, niet over het Gooi. Als er offers gebracht moeten worden, laat anderen dat maar doen!
Maar laten we niet naar anderen wijzen, laten we vooral naar onszelf kijken. Jezelf handhaven, dat wil ik ook! Is dit niet iets wat in ons allemaal zit? Het begint al op school: om bij de populaire groep te horen, verbreek je de vriendschap met iemand die minder goed ligt. Wat zijn er ook geen voorbeelden te noemen van de werkvloer: hoe mensen proberen om zelf het voordeel te hebben en een ander de prijs te laten betalen. Bij een reorganisatie bijvoorbeeld… Bij anderen zien we het haarscherp.

Maar ik zei al: zit het niet in ieder van ons, al is het minder opvallend? Vaak verkeer je niet in een situatie waarin het is ‘ik of de ander’. Dan ga je gewoon voor jezelf zonder dat het opvalt of direct schaadt. Maar de Here zegt: ‘heb je naaste lief als jezelf, en Mij bovenal’. Waar blijft dat, als jezelf handhaven je leven beheerst? En dat dóet het, als God je niet verandert. Kijk maar eens naar situaties waar het wel is ‘ik of de ander, mijn voordeel of het zijne’. Dan is de keuze helder: ik! Denk aan iets simpels als de ‘Nutella-rellen’ in Frankrijk eerder deze maand – mischien hebt u het gezien op TV of internet. Voor een pot afgeprijsde pasta bleken mensen bereid anderen te mishandelen en te verwonden. Als ík dat voordeel maar heb, dan mag jíj desnoods naar het ziekenhuis! Nog een voorbeeld: ík heb haast, ík moet op tijd zijn,en daarom ben ik gerust bereid andere weggebruikers in gevaar te brengen. Herkenbaar?
Dit is nu wat de Bijbel zonde noemt: zelfhandhaving. Ik op de eerste plek, en indien nodig dan maar een ander opofferen. Ieder is zichzelf het naast, toch? Kajafas verwoordt het in extreme vorm, maar zijn manier van denken is me niet vreemd, als ik eerlijk ben! Ik kan niet anders, en ik wil niet eens anders. Een onthullende spiegel…

[de waarheid van zijn woorden]
Kajafas zit fout, dat is duidelijk. Wat hij zegt is misdadig, hij beraamt een móórd maar liefst! En tóch… toch zit er meer in zijn woorden dan hij zelf weet. Ook een blinde kan een lamp vasthouden. Ook een keiharde hogepriester kan profeteren over Gods plan. Kajafas heeft namelijk gewoon gelijk als hij zegt “het is nuttig dat één Mens sterft voor het volk, en niet heel het volk verloren gaat”. Hoogst ironisch zijn deze woorden in zijn mond! Want over wie zegt hij dit? Niet zómaar over iemand, maar over Jezus Christus. Laat Hem, laat Jezus maar sterven, dan worden er velen gered. Hee… Is dat niet precies de kern van het evangelie? Kajafas spreekt dieper dan hij denkt!

Zo komen we bij de diepere laag in deze geschiedenis. Enerzijds is Jezus’ dood een misdaad, maar tegelijk is zijn dood opgenomen in Gods bedoelingen. Op een dieper niveau is het helemaal waar: het is góed, het is nuttig dat Jezus sterft, want daardoor worden velen gered. Kajafas is hogepriester, gezalfd voor de dienst aan God. Daarom hebben zijn woorden gewicht. Als hogepriester bracht hij jaarlijks het offer op de grote verzoendag. En nu zorgt hij er met zijn woorden onwetend voor dat het grote offer gebracht gaat worden tot verzoening!

[Jezus’ dood: zélf opoffering tot verzoening]
Het is een diepe boodschap die hier gebracht wordt “één mens, Jezus, die sterft voor het volk, opdat niet allen verloren gaan”. Het gevaar als je al langer christen bent, is dat deze gedachte óverbekend is. Ja, natuurlijk, denkt je, Jezus sterft voor anderen. Jezus die gekruisigd wordt om de straf op de zonden te dragen. Het lam van God dat de zonden van de wereld wegdraagt. Heb je het vaak gehoord, dan lijkt het zo logisch. Maar… besef je als doorgewinterde gelovige wel hoe vreemd, hoe niet-vanzelfsprekend dit alles overkomt als iemand het voor het eerst hoort? Misschien zijn er wel zulke mensen in de kerk vandaag. En dan is Jezus’ plaatsvervangend sterven nog lastig uit te leggen!
Als je het in het kort probeert te zeggen: wij mensen doen verkeerde dingen, zonde, we zijn schuldig tegenover God, en daarom verdienen we straf. Maar nu is Jezus in onze plaats gestorven, Hij heeft de straf gedragen die wij verdienden, en daarom wordt het weer goed tussen God en mij. Zo ongeveer. Maar dan kunnen er allerlei vragen opkomen: so wie so natuurlijk of het echt zo erg met ons is, of we zó slecht zijn. Ik vrees van wel! Maar ook de vraag: is dat wel eerlijk als een onschuldige gestraft wordt? Wordt er door God nu echt een onschuldig iemand, Jezus, opgeofferd voor het hogere doel? Wat is dan eigenlijk het verschil tussen dit en wat Kajafas voorstelt? Trouwens, ook al zit je al jaren in de kerk, dan kun je je die dingen ook wel eens afvragen, zeker in deze lijdenstijd.
Vanmorgen wil ik één ding benadrukken. Er is een enorm verschil tussen wat Kajafas voorstelt en wast er gebeurt in Gods plan. Het is niet ongeveer hetzelfde, nee, het is precies het tegenovergestelde! Kajafas en de zijnen willen zichzelf handhaven en offeren een ander daarvoor op. Maar God wil ánderen handhaven – ons, ik-gerichte mensen – en offert daarom zichzelf op! Juist andersom. Want, en dat is de crux, Jezus is niet een onschuldig slachtoffer dat vermorzeld wordt in de raderen van het grotere geheel. Nee, Jezus is God Zelf die gekomen is! Dat is juist het grote punt in heel het Johannes-evangelie. God offert niet Jezus op – nee, Jezus, die God Zelf is, offert zichzelf op voor anderen.
Jezus is niet een willoos slachtoffer. Hij is niet als die mensen in de Engelse stad wie ik begon. Geen slachtoffer is Hij van Kajafas’ gekonkel, maar evenmin het slachtoffer van een goddelijk plan voor onze redding. Luister wat Jezus zegt in het vorige hoofdstuk “Niemand neemt Mij het [leven] af, maar Ik geef het uit Mijzelf; Ik heb macht het te geven, en heb macht het opnieuw te nemen”. Hij gééft zijn leven, vrijwillig, uit liefde. In Hem neemt God zélf de straf op zich die Hij als rechter moet eisen.
Ergens blijft het altijd een mysterie. Is schuld überhaupt wel overdraagbaar? Moest het echt zo? Paulus schrijft daar diepe dingen over in zijn brieven. Dit evangelie vertelt ons alleen: ja, zó moest het. Dóór Kajafas’ plannen heen realiseert zich Gods plan. Door zijn dood mag leven wie in Hem gelooft!
(nog ’n VB: hij niet te vergelijken met de mensen in die stad, maar met een soldaat die zichzelf opoffert om zijn compagnie te redden. Hoog te eren!)

[Jezus’ dood tot transformatie]
Eén ding wil ik nog noemen. Johannes is geen Paulus. Waarom moest Jezus deze weg gaan? Paulus zou spreken over verzoening. Johannes schrijft: “om de kinderen van God, overal verspreid, bijeen te brengen”. Waarom sterft Jezus? Vandaag is het antwoord: om mensen bijeen te brengen bij Hem. In het volgende hoofdstuk zegt Jezus het nogmaals “Als ik van de aarde verheven ben, zal ik hen allen tot mij trekken”. En waarom? Om ze te transformeren. Om mensen, om ons te veranderen, van egoïsten die zichzelf handhaven en desnoods anderen opofferen tot mensen die bereid zijn zichzelf op te offeren zoals Hij.
Al te makkelijk kunnen we zelfs Jezus’ dood misbruiken om onszelf te handhaven. Dan wordt Jezus degene die sterven moet, zodat het met óns goed komt. Zodat wij ten diepste, al zeggen we het niet, ons leven kunnen voortzetten. Mooi, denken we, de dreiging van het oordeel is afgewend door Jezus’ dood – eigenlijk net als Kajafas de dreiging van de Romeinen afwendde door Jezus’ dood. Hij kon in functie blijven, en net zo kunt dan blijven wie u bent: een ik-gerichte zelfhandhaver.
Maar zo werkt het niet! Jezus stierf om de kinderen van God rond Hemzelf bijeen te brengen. Mensen die Jezus zien, hangend aan het kruis; écht zien; die gaan geloven in Hem; die Hem liefhebben, bij Hem horen, Hem willen volgen. Dáárvoor kwam Jezus: om verzoening te brengen mét vernieuwing. Opdat u, en jij, en ik, worden zoals Hij. Dat we sterven aan het zelfhandhaven. Dat ook wij de weg van het óffer leren gaan.

[slot]
Hoe zit het dan met u? En met jou, en met mij? Wie zijn wij, in deze geschiedenis? Heel snel zie je de rolverdeling als volgt: Kajafas en de Joodse leiders, die zijn fout. Jezus is goed, en wij… wij zijn het volk waarvoor Jezus zijn leven gaf. Maar zal ik u eens iets vertellen? Wij zijn Kajafas, wij zijn zelfhandhavers, mensen met ‘ik’ op de eerste plek. Misschien minder openlijk, maar toch…
En nu het wonder: voor zulke mensen wilde Jezus nu zijn leven geven. Niet als slachtoffer van allerlei machinaties, maar vrijwillig. Als lam van God dat de zonden van de wereld wegdraagt. Dáárvoor ging Hij de weg naar het kruis.
En daarom: láát je trekken door Hem. Geloof in Hem, in Hem die zo ánders is dan wij. Die God zelf is. Stap af van al je schema’s die jezelf vooropstellen, en volg Hém. Laat Hem je zonden wegdragen, en neem zijn kruis op je. Laat zijn Geest je vervullen. Leer de weg gaan van het offer, van het de minste zijn.
Hij deed het alles voor ons. Voor u, en voor jou, en voor mij. Hij kent ons, en tóch houdt Hij van ons. Zou jij, zou u Hem dan ook niet alles willen geven?

Amen