Ik zie veel goeds om me heen als ik rondkijk. Van buren die elkaar helpen tot vrijwilligers bij De Zonnebloem, van mantelzorgers tot mensen die zich in het zweet werken voor de ‘Ride for the Roses’. Op allerlei terreinen kijken mensen naar elkaar om en zetten ze zich in. Geweldig!
De vorige keer dat ik schreef in dit blad had ik mijn donkere bril opgezet: wat is er veel onenigheid te zien en zich afzetten tegen anderen. Maar het is goed om, juist aan het begin van een nieuw jaar, eens de andere bril op te zetten: wat is er veel moois, wat is er veel medemenselijkheid te zien in de maatschappij! Als je het maar zien wilt.
Zag ik de vorige keer de schaduw van de boze rondwaren, gelukkig is er ook een andere kracht die in de maatschappij doorwerkt. Een kracht is het die maakt dat mensen nuttig willen zijn voor een ander. Een impuls die mensen collecte laat lopen ook al regent het, ze vrijwilliger maakt bij een taalcursus, of ze naar Delft of Den Haag laat rijden om bloed te doneren zonder dat ze er iets voor krijgen. Gelukkig is deze kracht er ook, en ik zie hier Gods Geest in. Hij is alom actief in de wereld, in gelovige en ongelovige mensen, in grote en kleine dingen. God laat deze wereld niet zomaar over aan het gestook van de boze! Hij biedt tegengas. Gods Geest geeft ongemerkt inspiratie en zet mensen in beweging.
Wij maken keuzes, en dat is onze eigen verantwoording. En tegelijk wordt er aan je getrokken, van twee kanten zelfs. De vraag voor het nieuwe jaar is: door welke impuls laten wij ons beïnvloeden? Kies je voor jezelf alleen, of laat je je in beweging zetten voor iets groters? Wat zou jij, wat zou u kunnen doen in dit nieuwe jaar? Ik hoop van harte dat er ook in 2018 weer veel goedheid en naastenliefde zal bloeien in Poeldijk en omstreken. Een gezegend jaar toegewenst!

Assertief

‘De brutalen hebben de halve wereld’, zegt een spreekwoord. Als de familie van een oudere in een verzorgingshuis veel zeurt, heb je kans dat ze nog heel wat gedaan krijgen ook. Maar ook algemener: assertiviteit is in. Je kunt er trainingen in volgen. Mondigheid wordt hoog aangeslagen, en wie zijn mond niet genoeg open doet laat over zich heenlopen, vindt men.
Maar is dat nu allemaal alleen positief? Het gevaar bestaat dat iedereen alle aandacht wil voor zijn of haar persoonlijke punt, terwijl het algemeen belang op de achtergrond verdwijnt.
Veel christelijke deugden worden algemeen aanvaard als goed in onze maatschappij: eerlijkheid, trouw, liefde… Voor één ding geldt dat echter niet: de waardering die het christelijk geloof heeft voor nederigheid. Nederig, wie wil dat nu zijn? Het roept al snel negatieve associaties op. Dan heb je zeker een laag zelfbeeld – tijd om daar iets aan te doen!
Wat is echter ware nederigheid? Dat is niet minder van jezelf denken, het is minder áán jezelf denken. Een leven leiden waarin niet alles ten diepste om jezelf draait. Aan nederige, bescheiden mensen is volgens mij grote behoefte in deze tijd van het ‘dikke ik’.
Maar hoe word je zo? In veel hedendaags denken lijkt het een onmogelijke optie. Zelfs als je goed doet, zo wordt wel gezegd, is dat tenslotte verkapt eigenbelang, of een evolutionaire aanpassing die de kansen van onze soort vergroot. Ik denk dat je ten diepste God nodig hebt om voorbij eigenbelang te komen. So wie so, als er iemand boven je is, ben je zelf niet meer de maat van alle dingen. Maar ook omdat de Allerhoogste zelf de allerminste werd in Jezus, gekruisigd als misdadiger. Hij doet het voor!
Jezus zei eens: ‘gelukkig zijn de zachtmoedigen, zij zullen de aarde beërven’. Brutale mensen mogen de halve wereld hebben, maar wie Jezus volgt op de weg van nederigheid zal de héle wereld hebben!

Mijn kerk heeft haar 500e verjaardag gevierd! Niet de kerk in de Fonteinstraat, die heeft nog niet eens een tiende van die tijd meegemaakt. Nee, ik bedoeld de kerksoort waar ik, en waar die kerk bij hoort: de protestanten. Het protestantisme vierde vorige week maar liefst zijn 100e lustrum.
Hoe is het allemaal begonnen? Op 31 oktober 1517 spijkerde de monnik Maarten Luther een papier met 95 stellingen op de deur van de slotkapel in Wittenberg. Hij protesteerde daarmee tegen misstanden in de toenmalige kerk, vandaar het woord ‘protestanten’. Nooit had hij kunnen denken dat zijn daad zulke gevolgen zou hebben: de Europese christenheid werd in tweeën gescheurd, verdeeld in protesten en en katholieken. Dat was nooit zijn bedoeling geweest, hij had de éne kerk willen verbeteren.
Aan de ene kant: verdeeldheid die voortduurt, een droevige erfenis. Aan de andere kant heeft de reformatie veel goeds gebracht. Niet alleen in de protestantse kerken, maar óók in de Rooms-katholieke kerk. Het is tegenwoordig onder geschiedkundigen zelfs gebruikelijk om te spreken van ‘reformaties’. Ook in de kerk van Rome kwam er een reformatie. Veel van de misstanden waar Luther tegen protesteerde, werden rechtgezet, en er kwam een nieuw elan in de zogenaamde ‘contrareformatie’.
Reformatie en contrareformatie: de woorden zeggen al veel. Contra betekent ‘tegen’: protestanten en katholieken als twee groepen die tégen elkaar zijn. Gelukkig zullen niet velen dat meer zo zien. In onze tijd waarin de kerk meer en meer marginaal wordt, is het hard nodig dat broeders en zusters uit beide tradities elkaar vinden. Niet om alle verschillen onder het tapijt te vegen, zeker niet! Juist wie elkaar willen begrijpen, gaan het gesprek niet uit de weg. Maar in een tijd waar God de grote onbekende wordt, hebben allen die wel in hem geloven elkaar hard nodig. Geen strijd tegen elkaar, maar samen op God gericht blijven in een seculariserende wereld.

Onlangs hoorde ik het iemand nog zeggen: ‘de deugd in het midden’. Vooral oudere mensen zullen deze uitdrukking kennen, schat ik in. Dus voor mensen van mijn leeftijd: soms wordt het half schertsend gezegd als iemand de middelste is op de bank of iets dergelijks. Waar komt deze uitdrukking eigenlijk vandaan? Iemand beweerde dat het komt van Jezus die als onschuldige gekruisigd werd tussen twee misdadigers. De Deugd in het midden!
Waarschijnlijk komt het echter van nóg langer geleden: bij de oude Grieken. Zij spraken veel over deugden, ook al zo’n woord dat je niet veel meer hoort. Een deugd is een goede karaktereigenschap, zoals moed of zelfbeheersing of rechtvaardigheid. Nu is volgens de Griekse filosoof Aristoteles een deugd te definiëren als ‘het juiste midden’. Moed is bijvoorbeeld het juiste midden tussen angst en overmoed. Je laat je niet verlammen door angst voor gevaar, maar je neemt ook niet overmoedig risico’s alsof je onkwetsbaar bent. Dat past wel heel goed bij die uitdrukking ‘de deugd in het midden’!
De oude Grieken kenden 4 deugden: verstandigheid, matigheid, zelfbeheersing en moed. In de christelijke traditie worden er echter gewoonlijk zeven geteld: de vier Griekse plus geloof, hoop en liefde. Weet u wat nu het bijzondere is? Deze christelijke deugden zijn níet het juiste midden. Je kunt eenvoudig niet teveel geloven, hopen of liefhebben! Daarom is een een christen als het goed is ook niet iemand van het gematigde midden, een brave burger. Nee, wie Jezus volgt, is geroepen om extreme dingen te doen: je vijanden liefhebben bijvoorbeeld, of tegen alles in blijven geloven dat Gods rijk zal komen. Ik vrees dat kerkmensen veel te veel bekend zijn als mensen die nooit uit de band springen, het veilige midden kiezen. Als ik naar Jezus kijk zie ik toch iets anders! Laat christenen maar meer ‘extremistisch’ worden – zo ver gaan in geloof, hoop en liefde dat het buiten de burgerlijke bandbreedte valt!

Onlangs betrapte ik mezelf erop. “Heel erg bedankt!”, zei ik tegen iemand die iets voor me gedaan had. Nou en, denkt u misschien, dat is toch juist goed en aardig? Ja, maar het gaat mij nu om de exacte woorden die ik gebruikte. ‘Heel erg’ bedankt, dat is wel veel. Is een gewoon bedankwoord niet meer voldoende? Let er maar eens op hoe vaak dit voorkomt. Een avondje theater bijvoorbeeld was ‘superleuk’ en ‘ongelooflijk inspirerend’. Sommige mensen op TV hebben er ook een handje van, dat ze voortdurend in de overdrive staan qua enthousiaste uitdrukkingen.
Er is zelfs een taalkundige term voor dit verschijnsel: woordinflatie. Net zoals er bij inflatie steeds grotere bedragen moeten worden neergelegd om het zelfde te kopen, moet er bij woordinflatie steeds grotere woorden worden gebruikt om hetzelfde te zeggen. En net als bij inflatie: het doet je loon misschien stijgen, maar je wordt er niet rijker van, eerder armer.
Eigenlijk zou zo’n opgeschroefde manier van uitdrukken beter woorddevaluatie kunnen heten. Kun je nog gewoon ‘bedankt’ zeggen, als iedereen het heeft over ‘hartstikke bedankt’, ‘superfijn’ enzovoorts? Ik zou het toch maar doen! Juist overdrijven maakt je woorden onecht, ‘opgeblazen’. Dat is trouwens wat het woord inflatie letterlijk betekent. Je prikt erin, en wat blijft erover? Misschien niet meer dan een aangeleerd maniertje.
Wat dat betreft heeft Jezus iets helders gezegd: “Laat uw ‘ja’ ja zijn, en uw ‘nee’ nee. Wat daar boven uitgaat is uit de boze”. Wees liever iemand die geen overdrijving nodig heeft. Laat het zo zijn dat mensen weten dat je je woorden meent. Een oprecht ‘bedankt’ kan méér zeggen dan vele opgeklopte woorden. Als je het maar vanuit je hart zegt. Nee, eenvoud is het kenmerk van het ware.
Toevoeging: de dag nadat ik dit tikte stond ik bij een balie in Den Haag. Ik: ‘een gezinskaart alstublieft’. Verkoopster: ‘ja, hartstikke goed, dat is dan … euro’. Toen wist ik heel zeker dat deze column actueel was. Eh, toen wist ik zeker, bedoel ik.

Ik moet een column schrijven voor dit blad. Maar ik heb mijn telefoon niet in mijn zak. En ook niet op mijn bureau liggen. Waar kan het ding zijn? Als vanzelf kijk ik rond, til een tijdschrift op. Niets! Ik sta op, en loop naar een andere kamer waar ik net geweest ben. Misschien heb ik hem daar laten liggen. Nee… ook hier niet te vinden. Het begint me te irriteren, en ik ben al op weg om de vaste telefoon te pakken. Dan mezelf maar even bellen, dan hoor ik vanzelf waar mijn ringtone vandaan komt.
Maar waarom eigenlijk? Waarom wil ik mijn telefoon bij de hand hebben als ik een stukje moet tikken. Heb ik het ding daarbij nodig? Nee, totaal niet. Het is alleen maar een mogelijke bron van afleiding, als je gebeld wordt of geappt. Als mijn telefoon wél naast me had gelegen, had ik hem misschien wel even op stil gezet. Maar waarom ga ik hem dan zoeken als hij er niet ligt en ik hem niet nodig heb? Ik vrees dat ik me zonder gewoon incompleet voel. Wat dat betreft ben ik niet de enige. Vraag maar eens aan een jongere om een dagje zonder telefoon te leven – ze kijken je aan alsof je voorstelt een dag zonder adem te leven.
Zou dit het zijn: die telefoon is je verbinding met de rest van de wereld. De levenslijn naar je netwerk. Zonder ben je alléén – en is dat niet een diepe angst voor bijna ieder mens? Alleen zijn, zonder contact, verlaten. En tegelijk speelt er een andere angst: iets te missen, achterlopen. ‘Ik heb een telefoon’, zeg je zo makkelijk. Maar ‘de telefoon heeft mij’, dat is misschien wel net zo waar. Dit alles deed me denken aan uit de Bijbel, woorden van de apostel Paulus ‘ik zal me nergens door tot slaaf laten maken’. Hij dacht aan andere dingen, maar dit is wel héél toepasselijk. Ten diepste gaat het om de vraag: waar vind ik houvast? Daar heeft de Bijbel wel het een en ander over te melden… Een verbinding met Boven. Die heeft invloed ook op zulke concrete dingen als mijn houding tegenover een telefoon!

‘Van krantenjongen tot miljonair’ zo wordt de Amerikaanse droom wel uitgedrukt: iedereen kan ver komen, als je de kansen maar benut en een beetje geluk hebt. Maar is dat wel zo in ons land? Uit onderzoek blijkt dat de afstand tussen rijkeren en armeren steeds groter wordt, en de kans om van de ene groep in de andere te komen steeds kleiner. Wat dat betreft lijkt er een Bijbels gezegde van toepassing ‘aan wie heeft, zal gegeven worden’.
Een paar voorbeelden maken het principe wel duidelijk. Als je rijk genoeg bent om een huis te kopen, heb je na dertig jaar geen hypotheeklasten meer, maar wel een huis dat je kunt verkopen. Als je je echter geen koophuis kunt veroorloven, hebt je na je pensioen nog steeds de maandelijkse huurkosten, en géén huis dat geld waard is… Ander voorbeeld: als je geld hebt, kun je het je veroorloven om het maximale risico te nemen bij de zorgverzekering, en ben je maandelijks goedkoper uit. Iemand zonder buffer kan dat niet doen en betaalt meer. En zo is het met opleiding ook: wie geld heeft kan bijles voor de kinderen betalen, zodat ze een hogere opleiding voltooien en meer gaan verdienen dan de kinderen van iemand met weinig geld.
‘Aan wie heeft zal gegeven worden’ – het is wel waar. Maar waarom staat zo’n cynische wijsheid in de Bijbel? Of is dit anders bedoeld? Als je het nazoekt, gaan deze woorden in elk geval niet over geld. Het gaat over hoe je in het leven staat. Het gaat over groeien in een leven met God. En daarin werkt het inderdaad zo: als je daar eenmaal iets van kent dan neemt het gaandeweg een steeds grotere plek in in je leven. Het wonderlijke is: juist wie veel ‘heeft’ op aards vlak is in spiritueel opzicht vaak nogal arm. Wat dat betreft keert God de rollen om. Maar de gift is beschikbaar, voor iedereen. Strek je er maar naar uit, dan begint er een sneeuwbal te rollen!

Bij mij thuis staat sinds kort een aquarium. Zonder vissen, zover is het nog niet. Een nieuw-ingericht aquarium moet eerst een tijdje draaien met alleen de planten en de pomp erin, zodat er een natuurlijk evenwicht kan ontstaan. Maar over een weekje mogen de vissen komen. Mijn zoontjes kijken er al naar uit sinds het vertrek van hun goudvis.
Het is een leuk werkje, een aquarium inrichten. Een plan bedenken, plantjes kopen. Een bodem leggen, eerst een basis en daarover grind. Dan de plantjes op een leuke manier erin zetten. De inrichting afwerken met een stuk hout of andere decoratie… Ik voelde me een beetje als God die de wereld maakt en inricht. In deze kleine wereld van de aquariumbak bepaal ik hoe het gaat worden en wie er mag wonen.
Heel wat mensen denken volgens mij ongeveer zo over God. God, als Hij er is, dat is iemand die de wereld gemaakt heeft zoals Hij wil. Die nu zorgt dat de boel blijft draaien en van wie je het goede maar moet hopen. Iemand op afstand, zoals ik straks op afstand ben van mijn vissen: aan de andere kant van het glas.
Maar ten diepste is God anders. Hij is niet ‘ver weg achter het glas, aan de knoppen die mijn leven bepalen’. Hij is nabij, zegt de Bijbel. Hij leeft mee – dat doe ik op zich ook met mijn vissen. Maar in Jezus is hij zelfs zelf een mens geworden en heeft hij ons leven gedeeld. Het is wel heel toevallig dat juist de vis een oud christelijk symbool is voor Jezus! Hij die God is, werd een mens. Stel je voor, dat ik zelf een visje word in mijn aquarium! Ervaar hoe het is om in die glazen bak te leven. Hetzelfde voer eet, dezelfde vissentaal spreek. Dan is de afstand toch weg? En zó is God – hij werd in Jezus een mens als u en ik. Zou je hem dan niet kunnen vertrouwen?