We leven momenteel in de weken voor Pasen. Dit is voor veel gelovigen een tijd om bewust stil te staan bij het lijden van Jezus, en zo toe te leven naar het Paasfeest. Vanouds wordt er in deze periode gevast. Vroeger alleen door ‘de roomsen’, tegenwoordig staat dit gebruik breder in de belangstelling, ook in de protestantse kerken.
Wat is vasten eigenlijk? Letterlijk ‘niet eten’. Tegenwoordig wordt het echter ook breder getrokken: je vrijwillig onthouden van bepaalde dingen. Dus niet alleen ‘niet snoepen’ is een vorm van vasten, ook je Facebook-account ongebruikt laten tot Pasen, of geen muziek luisteren, of geen bloemen op tafel zetten. De mogelijkheden zijn eindeloos!
Maar waarom zou een mens zo iets doen? Wel, juist de tijd voor Pasen leert ons beseffen dat we van genade leven. Dat alles wat we hebben een geschenk is dat Jezus voor ons verworven heeft. God is goed voor ons, maar dat verdienen we niet. Dat is genade – dat je niet krijgt wat je verdient, maar krijgt wat je niet verdient. Juist om dat te beseffen kan het goed zijn om van iets te vasten.
Dit klinkt misschien raar: alles wat je hebt, is geschenk van God, schreef ik net. En dan zeg je als het ware tegen Hem ‘nee, dank U’!? En toch werkt het. Wat je altijd hebt, is namelijk niet bijzonder meer. Pas als je het even moet missen, voel je de waarde ervan. Als je je partner een tijd niet zag wegens een reis, voel je bij thuiskomst wat hij of zij voor je betekent!
Zo helpt een tijdelijk iets missen om het als geschenk van Gods genade te ervaren. Als er met Pasen weer een bos bloemen op tafel staat waar je eerst een lege plek had, dán zul je denken “dank u God, voor deze prachtige kleuren”. Als je weer een CD luistert na weken stilte, merk je weer hoe bijzonder het is dat dat kan. En ga zo maar door. Ik daag u uit: probeer het eens, zie ergens van af tot aan Pasen!

Het zal niemand ontgaan zijn: de verkiezingen komen er weer aan. Campagnespotjes, debatten, politici die ineens van alles beloven… Alles bereidt zich voor op 15 maart, de dag van de waarheid. Er is reden voor zorg: zal er na de verkiezingen wel een regering gevormd kunnen worden, nu er zoveel partijen en partijtjes meedoen? Iets anders vind ik echter veel zorgelijker. De organisatie ‘Kerk in Actie’ maakte een analyse van verkiezingsprogramma’s en vond een duidelijke trend. Steeds minder gaat het bij partijen om het algemeen belang, en steeds meer wordt de nadruk gelegd op het eigen belang van de achterban.
Ik moet zeggen dat deze observatie heel herkenbaar is. Het duidelijkste voorbeeld is wel 50+. Zij gaan vooral voor de belangen van ouderen. Maar, vraag ik me af, hebben ze ook een visie voor onze samenleving als geheel? Ik denk aan Denk (sorry voor de woordspeling), de partij die een stem wil zijn voor veel allochtonen. Ik denk aan de PVV, die zich opwerpt als verdediger van ‘de autochtone Nederlander’. Ik denk aan de Partij voor de Dieren, die zich sterk maakt voor de belangen van de dieren – dat is dan tenminste geen eigenbelang; maar ik vraag me toch altijd af welke visie op de hypotheekrente of de zorg daaruit volgt… Partijen die staan voor het belang van één groep. Maar hoe kun je zo een land regeren? Een regering moet er immers zijn voor álle burgers! Of wordt het in ons land ‘ieder voor zich, en God voor ons allen’? Maar ik vrees dat waar het ‘ieder voor zich’ wordt, Gods bedoelingen ook niet veel kans hebben…
Ik vond in mijn Bijbel een stemadvies van de apostel Paulus. Hij zegt, weliswaar in iets ander verband: “Heb niet alleen uw eigen belangen voor ogen, maar ook die van de ander”. Dit lijken me wijze woorden als we de komende tijd mogen bepalen wie onze stem krijgt. Niet alleen de vraag stellen: wat levert het mij op? Maar ook vragen als: wat zal ons land als geheel vooruit helpen? Hoe pakt mijn stem uit voor anderen? Bent u rijk – verplaats u in iemand die weinig heeft; bent u op leeftijd, verplaats je in een jongere… Laat democratie niet een veredelde vorm zijn van ‘vechten voor je rechten’, maar een zoeken naar het algemeen belang!

Waar gebeurd: enige tijd geleden was ik op weg om te gaan klussen bij mijn broer die ver weg woont. Onderweg stopte ik ergens bij een tankstation. Een praatgrage klant was daar in gesprek met de caissière. Blijkbaar had zij er behoefte aan om haar hart te luchten, want ik ving zinnen op die mijn aandacht trokken. Ze zei ongeveer dit. “Ik help echt niemand meer! Je zet je in en wat krijg je terug? Nog niet eens een bedankje! Ik kies voortaan mooi voor mezelf, en de rest zoekt het maar uit!”
Wat een trieste woorden! Vooral omdat ze echt diep gemeend klonken. Ik kwam naar de kassa om af te rekenen, en het gesprek brak af. Maar de rest van de autorit bleef het door mijn gedachten malen. Wat zou er toch gebeurd zijn dat haar zo teleurgesteld maakte? En vooral: zou ze gelukkiger worden door voortaan maar niets meer te doen voor een ander? Ik werd somber toen ik daar over doordacht. Hoe begrijpelijk ook, zo ontneem je jezelf de kans om te ervaren dat niet iedereen zo doet, dat er wel goedheid en waardering van anderen kan komen. Dan word je snel een bitter en eenzaam mens.
Andersom bedacht ik hoe voorzichtig je moet zijn als een ander hard en gesloten overkomt. Wat kan daar niet een heel verhaal achter zitten van teleurstelling en verdriet! De neiging is heel snel om onvriendelijk terug te doen, of het bij een oppervlakkig contact te houden. Maar hoe kan zo iemand ‘ontdooien’, vrij komen uit zo’n leven in teleurstelling? Hoe kan ik of kunt u daarbij helpen? Juist door toch hartelijkheid en liefde en aandacht te blijven geven. Eigenlijk juist wat die vrouw zelf had gedaan…
Maar hoe houd je dat vol als een ander afwijzend doet, niets teruggeeft? Hoe voorkom je dat je zelf afknapt? Het jaarthema in onze kerk is ‘Leven uit de Bron’. Alleen geven zonder zelf te ontvangen kan niemand. Maar… bij God is een bron waar we ons op mogen aansluiten. Hij geeft wat wij mogen doorgeven: genade en liefde, vreugde en vrede. Wie leeft uit die Bron, die kan doorgeven aan anderen. Ook als mensen hard tegenvallen – want dat gebeurt, zeker! Maar dan is er Eén die je weer wil vullen, zodat je verder kunt en zelfs jezelf kunt blijven geven. Leef uit de Bron – dan verdort je leven nooit!

President Trump regeert in de VS als u dit leest. Wat dat het land en de wereld zal brengen, weten we over vier jaar… Van de regering van Obama kan nu de balans opgemaakt worden. Hoe zal hij herinnerd worden over enkele decennia? Lastig te zeggen nu we er nog zo dichtbij staan.
Op mij persoonlijk heeft Obama altijd een positieve indruk gemaakt. Niet dat ik het in alles met hem eens ben, maar hij komt over als een betrouwbare man met idealen waar hij voor gaat. Tekenend is dat hij geen schandalen gehad heeft over zijn persoonlijk leven. Ga er maar van uit dat zijn tegenstanders zijn hele verleden hebben uitgespit! Blijkbaar was daar niets te vinden waar ze hun voordeel uit konden halen.
Obama spreekt me ook erg aan vanwege de manier waarop hij zich liet inspireren vanuit het christelijk geloof. Nu noemt in de VS elke presidentskandidaat zich min of meer christelijk, anders maak je daar geen kans om gekozen te worden. Maar bij Obama zit het toch dieper. Hij is namelijk helemaal niet in een gelovige omgeving opgegroeid, vertelt hij zelf. Als twintiger werkte hij samen met mensen uit ‘zwarte’ kerken. Hij ging zich toen bewust christen noemen. De reden? Hij ontdekte in de praktijk van die kerken de kracht van geloof. Een kracht om dingen in beweging te zetten en sociale verandering tot stand te brengen.
Kijk, en dát vind ik nu het mooie. In de VS, maar ook in ons land, is christelijk geloof al te vaak gebruikt om dingen bij het oude te laten. Christendom en conservatisme zijn vaak vrijwel synoniem geweest, en soms nog. Voor Obama is Jezus volgen echter juist progressief: het laat je je inzetten voor een andere wereld, een wereld die béter is dan wat we nu hebben. Zulke mensen kunnen we in Nederland ook meer gebruiken. Idealistisch en bevlogen. En tegelijk integer en met een helder verstand. Is er hier op één of ander kieslijst ook iemand die wat van Obama wegheeft?

Ik weet u of u het zich bewust bent, maar we leven momenteel in de ‘maand van de spiritualiteit’. Aan het begin van elk jaar keert deze maand terug – misschien om aan te kunnen sluiten bij goede voornemens van mensen: minder leven voor je werk, minder doorrennen zonder tijd voor diepere dingen? Hoe dan ook, de Protestantse Kerk doet op haar manier ook mee aan deze maand! Namelijk met een advertentiecampagne in verschillende bladen. De teksten gaan ongeveer als volgt: “Geloven doe je in de kerk? Nadenken ook”; of “… onthaasten ook” of “… verwonderen ook”.
Ik heb altijd mijn twijfels als een kerk zo reclame maakt. Is geloof wel product dat je aan de man kunt brengen met marketingtechnieken? Maar over deze campagne is in elk geval nagedacht. Ons land kent heel wat zinzoekers, mensen die op één of andere wijze bezig zijn met spiritualiteit. Bladen als de ‘Flow’ of de ‘Happinez’ verkopen goed! Alleen leven op het platte vlak bevredigt velen blijkbaar niet. Toch zullen zulke mensen niet snel een kerk opzoeken voor hun spirituele zoektocht. Waarom niet? Uit onderzoek voor deze reclamecampagne blijkt dat zinzoekers niet naar de kerk komen, omdat ze veronderstellen dat je daarvoor ‘volleerd gelovige’ moet zijn. Naar de kerk ga je als je het al gevonden hebt, niet als je zoekt, zo is het idee.
Het is goed om eens te benoemen dat het anders is! Iedereen is welkom in de kerk, waar je ook staat in je spirituele zoektocht. Die uitdrukking ‘geloven doe je in de kerk’ suggereert slinks dat het in de kerk gaat om dingen aannemen op gezag. Maar geloof is veel dieper, het is een vast vertrouwen diep in je hart. Het is met redeneren niet over te brengen. Geloof is bij uitstek ‘spiritueel’ – daar zit het woord ‘spirit’ in, geest. Gods Geest alleen kan het je geven. Alleen: waar vind je zoiets ongrijpbaars als de Geest? Enerzijds: overal. Maar anderzijds: er zijn plekken die duidelijk spiritueler zijn dan andere… Een heel eenvoudige kerk misschien?

Allereerst wil ik ieder die dit leest, een voorspoedig nieuw jaar 2017 toewensen. Of u nu oud bent of jong, in Poeldijk woont of niet: de beste wensen voor het nieuwe jaar! Of je kunt ook zeggen: veel heil en zegen. Deze derde manier vind ik eigenlijk nog het mooiste.
‘Heil’ heeft alles te maken met ‘heel’. Het is het tegenovergestelde van ‘stuk’ – in stukken, kapot. Wat is het mooi als je leven een eenheid is, in plaats van een verzameling losse fragmenten. Scherven zelfs misschien… Wat is het mooi als als je een mens tegenkomt die ergens voor leeft, ergens voor gaat. Heil, dat wil zeggen dat er iets is dat je leven bijéénhoudt, en dat het je daarom goed gaat. Een groter verband. En dan denk ik onvermijdelijk aan geloof dat doel en richting wil geven aan een mensenleven. Dat wens ik ieder toe.
‘Zegen’ is het andere wat ik u toewens. Het is een oeroud bijbels woord. Al het goede, wil het zeggen, maar dan beleefd als iets wat je ontvangt. Zegen is méér dan voorspoed. Heel letterlijk betekent ‘zegen’ eigenlijk ‘groeikracht’. Gezegend worden wil zeggen ruimte krijgen om te groeien zodat je kunt zijn zoals je bent bedoeld. Het wil zeggen dat God erbij is in je leven. Als het goed gaat, maar ook als het moeilijk is.
Wat dit nieuwe jaar gaat brengen? Niemand weet het Voorspoed en gezondheid, ze kunnen wegvallen. Maar heil en zegen zijn dieper. Een leven uit één stuk, gedragen door de goede God. Dat wens ik u allen toe. Dan zal 2017 een goed jaar zijn, wat de toekomst ook brengt.
Veel heil en zegen in het nieuwe jaar!

Een paar dagen geleden zat ik in mijn studeerkamer achter de computer, toen ineens een dierenambulance de stoep op reed net naast ons huis. Natuurlijk keek ik: wat zou er aan de hand zijn? Er bleek een jonge zwaan op straat te zwerven. Een levensgevaarlijke plek voor zo’n beest, een drukke weg met auto’s! Twee mannen in fluorescerende pakken liepen op de zwaan toe en probeerden hem (of haar?) te vangen. Maar dat bleek niet zo eenvoudig! Het beest voelde zich in het nauw gebracht en liep steeds weg. Eén van de mannen haalde een schepnet uit de auto, maar ook daarmee lukte het niet om de zwaan te vangen. Ze verdwenen uit mijn blikveld, en ik ben niet naar buiten gelopen, dus ik weet niet hoe het avontuur is afgelopen. Hopelijk goed!
Deze zwaan deed me denken aan een kerstverhaal. Een verhaal niet over een zwaan, maar over ganzen. Zo gaat het: een Schotse boer was alleen thuis terwijl buiten een sneeuwstorm woedde. Op een gegeven moment: een klap tegen het raam, en nog één, en nog één. De boer ging naar buiten en trof een groep ganzen aan. Ze waren door de storm de weg kwijtgeraakt. De boer had met de ganzen te doen en zette de deuren van zijn schuur open. De ganzen gingen echter niet naar binnen…Hij probeerde hen te lokken: geen resultaat. Hij probeerde ze de goede kant op te jagen, maar ze voelden zich bedreigd en vlogen alle kanten op – net als de zwaan bij mij in de straat.
Na een tijdje riep de boer uit: ‘Snappen ze dan niet dat ik ze wil redden in deze storm? Hoe krijg ik ze in de veilige schuur?’ Hij begreep dat ze van hem alleen maar schrokken en hem nooit zouden volgen. De boer dacht bij zichzelf: ik wou dat ik even een gans kon worden. Dán zou ik ze kunnen redden. Dán zouden ze met me mee komen naar waar het veilig is. Opeens besefte hij wat hij fantaseerde.‘Kon ik maar een van hen worden. Dan zou ik ze kunnen redden…’ Dát is wat God gedaan had met Kerst! Hij is mens geworden. Dát is Kerst. Een kindje in de kribbe, God die mens werd, om mensen te leiden en te redden.

Mijn grootmoeder, ze leeft al een tijd niet meer, was dienstmeisje bij Willem Drees. Bij ouderen is hij nog welbekend: de socialistische minister-president die de AOW heeft ingevoerd. Opvallend aan hem was dat hij zeer sober leefde, hoewel hij zeker niet onbemiddeld was. Hij was typisch iemand die leefde volgens een overtuiging. Juist daarom was hij populair bij vele ‘gewone arbeiders’. In mijn vorige column schreef ik over de groeiende tweedeling in de samenleving: tussen elite en volk, tussen hoog- en laagopgeleid, tussen rijk en arm. Drees was nu typisch zo iemand die deze tweedeling oversteeg. Wat zouden we van hem kunnen leren?
We moeten het verleden niet voorstellen als een tijd dat alles beter was. Er was toen net zo goed een tweedeling in de maatschappij, namelijk tussen arm en rijk. Bovendien was de maatschappij verdeeld in ‘zuilen’: de socialisten, de katholieken, de liberalen… Echter, er was een belangrijk verschil met nu. De verzuiling bond gelijkgezinden samen in organisaties en partijen, niet alleen op basis van gelijke stand of opleiding, maar ook op basis van overtuigingen. Er was iets dat uitging boven het eigen belang. Daarom konden bv. arbeiders zich scharen achter Drees, die niet bij de arbeidersklasse hoorde. Door een gezamenlijk ideaal werden binnen een zuil armeren en en rijkeren, hoger- en lageropgeleiden verenigd.
Waarom haal ik dit op? Omdat in onze tijd er een schrijnend gebrek is aan overtuigingen en gedeelde idealen om voor te gáán. Dát is een belangrijke reden waarom de tweedeling in de samenleving toeneemt. Er is gebrek aan een omvattende visie waar het heen zou moeten, er ontbreekt een kader om keuzes op te baseren. Dan wordt als vanzelf het eigenbelang leidend, waardoor mensen en groepen tegenover elkaar komen te staan. Helaas wordt dan waar wat de Bijbel zegt “waar het visioen ontbreekt, verwildert het volk” (Spreuken 29:18, Willibrordvertaling).
Tja, dit is niet zo’n positieve conclusie. Maar je ziet het om je heen gebeuren. Wat nu? Ik zou zeggen: zoek een verhaal dat visie geeft, dat je leiden kan! Ik weet er nog wel één: over een Koning die knecht wilde worden…